W celi z mordercami. Psycholożka opisała chwile spędzone z najniebezpieczniejszymi przestępcami

Dzięki uprzejmości wydawnictwa Znak publikujemy fragment książki Rebeki Myers "Więzienna terapeutka. W celi z mordercami i przestępcami seksualnymi" w tłum. Tomasza Illga.

Przyciągam powłóczyste spojrzenia wyrażające zaciekawienie. Rozglądam się. Jesteśmy z Louise jedynymi kobietami w zasięgu wzroku. Mam dwadzieścia dwa lata. Szczupła blondynka, absolwentka psychologii. W tym więzieniu jest osadzonych około ośmiuset mężczyzn i są oni w ciągłym ruchu. Zbiorowisko morderców, gwałcicieli i tych, którzy molestowali dzieci. Przez głowę przelatuje mi myśl, że jeśli w tym momencie wszyscy więźniowie zechcieliby spróbować ucieczki, to skromna liczba funkcjonariuszy niewiele byłaby w stanie zdziałać wobec tego ludzkiego strumienia.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Czuję się bezbronna, stojąc tam jako obserwator, choć nie widzę oznak zbliżającego się buntu. Skazani przepływają obok mnie i odnajdują właściwe skrzydło więzienia, stosując się karnie do panujących reguł. Z ulgą przyjmuję to, że dla bezpieczeństwa przenosimy się do biura Centrum.

Moje "ułaskawienie" jest tymczasowe. Wejście do biura Centrum jest jak znalezienie się w legowisku pająka. Kłębi się tam tłumek kilkunastu funkcjonariuszy więziennych w oficjalnych niebiesko-białych uniformach i lśniących butach (...). Czuję się jak mucha w pajęczej sieci. Nie jestem pewna, gdzie skupiam na sobie niechcianą uwagę: w biurze z męskim personelem czy stojąc na zewnątrz z mordercami i gwałcicielami.

Kilku pracowników przerywa swoje zadania, aby przyjrzeć się jedynej spódniczce w zasięgu ich wzroku, z nieskrywaną satysfakcją lustrując mnie od góry do dołu. Są późne lata dziewięćdziesiąte. Młode, niewinnie wyglądające kobiety stanowią niezwykle rzadki widok w więzieniach o zaostrzonym rygorze. Zwłaszcza takie odziane w futro.

– Co ta dziewczynka tu robi? Szkoła już się skończyła? – mruczy jeden z nich, inny chichocze w odpowiedzi.

Biuro Centrum to najbardziej strategiczne miejsce budynku; przez duże szklane okna pracownicy mogą śledzić każde skrzydło i spojrzeć w dół na każdy podest, tak jak w wiktoriańskich więzieniach. Nie ma tu żadnych zakamarków, które zasłaniałyby widok, co pomaga zapewnić bezpieczeństwo personelu i osadzonych oraz porządek i kontrolę w obiekcie. To ruchliwe miejsce. Kilku funkcjonariuszy obserwuje "trasę kolejki" – więźniów przemieszczających się jeden za drugim po korytarzach pod nadzorem personelu.

Zostaję przedstawiona oficerowi karnemu. Niski i przysadzisty, z papierosem zwisającym z cienkich ust jakby na przekór grawitacji, jest człowiekiem odpowiedzialnym za Centrum. Objaśnia mi rolę, jaką odgrywa tablica z numerami, a papieros tkwi dalej na swoim miejscu. Na tablicy w dowolnej chwili można sprawdzić całkowitą liczbę więźniów, za których oficer jest odpowiedzialny, jak również to, gdzie w danym momencie powinni się znajdować. Weryfikacja, czy nie ma ucieczek lub zgonów, to poważna sprawa. Z przyczyn naturalnych lub innych, jak z przymrużeniem oka mówi mężczyzna. Sprawdzanie listy odbywa się kilka razy dziennie.

Być może, aby podkreślić swój punkt widzenia, oficer opowiada historię o najbardziej niesławnej kontroli listy w więzieniu Graymoor. Jak głosi swego rodzaju legenda, pewnego razu seryjny morderca Robert Maudsley wszedł do biura w jednym ze skrzydeł więzienia, położył nóż na biurku przed funkcjonariuszami i powiedział: "Dziś wieczorem będzie was dwóch na liście". Maudsley, cieszący się złą sławą z powodu wcześniejszego morderstwa i aktu kanibalizmu na pacjencie w szpitalu, zabił dwóch więźniów, a ciało jednego z nich ukrył pod swoim łóżkiem. W ten sposób liczba jego ofiar wzrosła do czterech.

– Wszystko w porządku – uspokaja niski oficer karny. – To było dawno temu. Odkąd sięgam pamięcią, Bob mieszka na bloku. I prawdopodobnie pozostanie tam tak długo, jak będzie mógł – mówi ze śmiechem.

***

Na bloku siedziała grupa mężczyzn, którzy popijali herbatę, bez wątpienia gotowych do działania i oczekujących na porę karmienia, jak opiekunowie w zoo. Patrzyli na mnie jak na nowy eksponat. Strażniczką oddziałową okazała się kobieta. Jedyna, którą do tej pory spotkałam poza sterylną częścią administracyjną i która – ku mojej uldze – zaoferowała oprowadzenie.

Gdy schodziłyśmy po metalowych schodach do wybetonowanych wnętrz bloku, po jednej stronie widziałam rząd cel – w każdej z nich osadzony był jeden człowiek. Przypominało mi to schronisko dla bezdomnych psów. Znajdowałyśmy się pod ziemią; sztuczne światło odbijało się od białych ścian i lśniącej szarej podłogi. Nie widziałam jednak żadnych więźniów.

Ruszyłyśmy wzdłuż rzędu cel. Przed każdą z nich stała para pozbawionych sznurówek więziennych butów czekających na swojego właściciela. W stalowych drzwiach znajdowały się małe wizjery; gdy przechodziłyśmy obok jednej z cel, w okienku pojawiła się ciemna źrenica. Więzień przycisnął gałkę oczną do szyby. Nie byłam pewna, na której z nas skupił swój wzrok. Odwróciłam się pierwsza.

– A tu siedzi Maudsley – powiedziała strażniczka, wskazując na nietypową celę.

Maudsley miał do dyspozycji pomieszczenie przypominające akwarium, inne niż wszystkie cele. Można do niego zaglądać, a on widzi to, co dzieje się na zewnątrz. Przypominało to obserwowanie stworzenia w pozbawionym wody akwarium, na przykład rzadkiego rekina żyjącego w niewoli. Maudsley podniósł wzrok.

Był blady, chudy i miał siwe rozczochrane włosy. Był pierwszym mężczyzną, który otrzymał karę dożywotniego pozbawienia wolności (co oznacza, że jego wniosek nigdy nie zostanie ­rozpatrzony przez komisję do spraw zwolnień warunkowych), po tym jak zabił dwóch więźniów w Graymoor. Jego przeznaczeniem było żyć i umrzeć w tej dziwnej podziemnej szklanej klatce. Zapytałam, czym się zajmuje przez cały dzień. Moja zniecierpliwiona przewodniczka odparła, że poezją.

– Mamy też Bronsona – rzekła, wskazując na inną celę.

Słyszałam o Charlesie Bronsonie. Był jednym z najbardziej brutalnych i cieszących się największą estymą więźniów w całym systemie. Kusiło mnie, ale nie miałam odwagi spojrzeć na najsłynniejszego lokatora w zakładzie – w obawie, że może się do mnie odezwać, a ja nie będę miała bladego pojęcia, co mu odpowiedzieć.

– Charlie lubi brać personel jako zakładników i nie da się nad nim zapanować na normalnym oddziale. Ale ja naprawdę dobrze się z nim dogaduję – stwierdziła strażniczka.

Jak udało jej się to osiągnąć? Jak można "dobrze się dogadywać" z najbardziej wrogimi i groźnymi więźniami w zakładzie? Zastanawiało mnie to. Obawiałam się, że nie będę umiała poradzić sobie z funkcjonariuszami, a co dopiero ze skazanymi.

(...)

Rola psychologów w zakładzie karnym polega na przeprowadzaniu rozmów z więźniami i sporządzaniu ocen ryzyka dla komisji do spraw zwolnień warunkowych, realizacji programów i dokonywaniu ocen psychologicznych. Ja zostałam zatrudniona po to, aby zająć się nowo wdrażanymi programami.

Skazańcy z Graymoor to jedni z najgorszych zwyrodnialców, najbardziej niebezpiecznych przestępców seksualnych w całym brytyjskim systemie penitencjarnym, obciążonych największym ryzykiem recydywy. Jako świeżo upieczona absolwentka, która przyjechała tu po wakacyjnej pracy i tańcach w greckich barach przez całe lato, nie miałam pojęcia, co mnie czeka.

Przydzielono mi celę w starym bloku szpitalnym, gdzie mieścił się wydział psychologii. Moje nowe biuro miało zakratowane okno wychodzące na plac ćwiczeń dla więźniów, po którym dwa razy dziennie krążą faceci w więziennych drelichach, paląc i rozmawiając. System ogrzewania składał się z pomalowanej, odrapanej rury biegnącej wzdłuż dolnej części ściany.

Uprzedzono mnie, że ogrzewanie nie zostanie włączone, dopóki na wewnętrznej stronie okna nie pojawi się lód. W pomieszczeniu były jeszcze jedne drzwi, które prowadziły do starej, poplamionej metalowej ubikacji oraz umywalki z zimną bieżącą wodą. To była łazienka. Paliłam w biurze, aby dodać tu trochę klimatu. Co ciekawe, na drzwiach miałam tabliczkę z imieniem i nazwiskiem oraz tytułem "Psycholog stażysta".

W 50. odcinku podcastu "Clickbait" zachwycamy się serialem (!) "Pan i Pani Smith", przeżywamy transformacje aktorskie w "Braciach ze stali" i bierzemy na warsztat… "Netfliksową zdradę". Żeby dowiedzieć się, czym jest, znajdź nas na Spotify, Apple Podcasts, YouTube, w Audiotece czy Open FM. Możesz też posłuchać poniżej: