Problemy edukacji, rehabilitacji i socjalizacji osób niepełnosprawnych. Tom 10 serii. Edukacja jako proces socjalizacji osób niepełnosprawnych

Przez proces socjalizacji rozumiemy doskonalenie osobowości człowieka, które polega na wyuczeniu go wzorów kulturowych określonych dla danego środowiska a także przyjętych w tej społeczności systemów wartości. Pisząc o socjalizacji w szerokim aspekcie tego zagadnienia stwierdza należy, iż człowiek w procesie socjalizacji nabywa cech, dzięki którym staje się istotą społeczną, nabywa umiejętności stosowania metod działania, w wyniku których nie tylko włącza się w system stosunków społecznych, czy też przekształca rzeczywistość społeczną, ale opanowując środki komunikowania się z otaczającą rzeczywistością tworzy własne „Ja” (B. Jaskuła, 1997, s. 206). Socjalizacja w socjologicznym rozumieniu to wpływ szeroko pojętego środowiska na życie jednostki. To ona wprowadza osobę do udziału w życie społeczne. To socjalizacja pozwala kształtować aspiracje intelektualne, zawodowe, edukacyjne, pomaga w dążeniu do realizacji celów i uczy pełnienia ról społecznych, zdobywania kwalifikacji zawodowych, uczestniczenia w rzeczywistości społecznej. Socjalizacja kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości, nadaje jednostce kompetencje dorosłego człowieka, pomaga żyć w zintegrowanej społeczności. Socjalizacja to złożony proces, to długa droga kształtowania celów i potrzeb jednostki, to proces ciągły, ukierunkowany na działanie człowieka zarówno w sensie psychologicznym jak i społecznym (M. Misztal, 1980, s. 33). Proces socjalizacji dotyczy wszystkich jednostek w rzeczywistości społecznej, w szczególny sposób zaś osób niepełnosprawnych. Deborah Deutsch Smith (2008, s. 34) w swoim podręczniku „Pedagogika specjalna”, zwraca uwagę na fakt, że i definicje pojęcia „niepełnosprawność” zmieniają się tak samo, jak opinie na temat tego, czy niepełnosprawność zawsze musi upośledzać zdolności człowieka do uczestniczenia w głównym nurcie życia społecznego. Niektóre koncepcje utrzymują, że niepełnosprawności zniknęłyby, gdyby społeczeństwo było inaczej zorganizowane. Socjalizacja osób niepełnosprawnych to integracja ze społeczeństwem, to wchodzenie do rzeczywistości społecznej poprzez pełnienie różnorodnych ról społecznych, kształtowanych w miarę potrzeb i możliwości jednostki która te role ma wypełniać. Proces socjalizacji pozwala osobom niepełnosprawnym na aktywność zawodową, kulturalną, intelektualną i społeczną (przykładem może tu być aktywna postawa niepełnosprawnych sportowców, informatyków, artystów). Pomoc w integrowaniu osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem to nowa strategia rehabilitacji, to pomoc w samorealizacji stawianych celów i rozwoju własnej osobowości. Pomoc w uspołecznianiu jednostek niepełnosprawnych to uaktywnienie czynników socjalizacyjnych, to dobrze zorganizowany system podmiotów życia zbiorowego, to postawy społeczne bliskiego i dalszego otoczenia, to stymulowanie i wzmacnianie rozwoju osobowego osoby niepełnosprawnej dając jej szanse na samorealizację społeczną. Szeroko na te zagadnienia spojrzeli wszyscy autorzy swoich artykułów zamieszczonych w wydanym tomie. Różnorodność prezentowanej tematyki, teoretyczne wsparcie merytoryczne oraz praktyczne doświadczenia pracy zawodowej pozwoliły na opracowanie tego tomu jako inspirującej publikacji z zakresu socjalizacji osób niepełnosprawnych. Wartość wydanego tomu podnosi fakt, iż w jego opracowaniu uczestniczyli zarówno teoretycy prezentujący problemy od strony naukowych teorii, jak i praktycy ukazujący funkcjonowanie tych teorii w rzeczywistości społecznej. Znakomite grono specjalistów, teoretyków i praktyków wniosło do prezentowanego tomu ogromny wkład pracy, przemyśleń i propozycji w udoskonalaniu szeroko rozumianego procesu edukacji społecznej i włączaniu osób niepełnosprawnych do samorealizacji i własnego rozwoju. Tom X „Edukacja jako proces socjalizacji osób niepełnosprawnych” zawiera 20 interesujących artykułów, które wzbogacają wiedzę czytelnika o istotne elementy pracy z osobami niepełnosprawnymi. Całość opracowania podzielona została na cztery części, z których każda zawiera (choć ze sobą tematycznie powiązane zagadnienia) artykuły podporządkowane tematyce w nich zawartej. I część poświęcona jest wskazaniu na ile zabiegi edukacyjne pomagają w przezwyciężaniu trudności życiowych i pozwalają łatwiej osobie niepełnosprawnej włączać się do życia społecznego. II część dotyczy rozumienia podmiotowości osoby niepełnosprawnej w procesie socjalizacyjnym. III część to instytucjonalne podmioty wspierające osoby niepełnosprawne w procesie przystosowywania ich do życia w świecie dorosłych. IV część poświęcona jest rodzinie jako jednemu z podstawowych czynników uspołeczniania osób niepełnosprawnych. Wszystkie te opracowania w sensie merytorycznym, jak i praktycznym wnoszą do praktyki zawodowej wiele cennych spostrzeżeń, wniosków a przede wszystkim możliwości rozwiązywania codziennych trudności w pracy z osobami niepełnosprawnymi. Jestem przekonana, że lektura materiałów zawartych w przedstawionym tomie wzbudzi dalsze refleksje idące w kierunku upodmiotowienia osób niepełnosprawnych w Polsce począwszy od przedszkola a na uczelni wyższej kończąc. Wiele treści umieszczonych w tym tomie może stanowić dobry przewodnik działań dla terapeutów, wolontariuszy oraz – a może szczególnie – dla rodziców dzieci niepełnosprawnych. Dziękując wszystkim Autorom powyższych opracowań za włączenie się do przygotowania i napisania interesujących artykułów stanowiących treść tego tomu, żywię nadzieję, że te kontakty zaowocują dalszą naukową współpracą. Dziękuję również Panu Prof. dr hab. Mieczysławowi Guldzie za korektę, wniesione wnikliwe uwagi i polecenie tomu do wydania. Anna Klinik