Początki Gułagu. Opowieści z Wysp Sołowieckich

Komendanci tych obozów mianowani przez Moskwę wykonywali rozkazy przychodzące z centrali. Średni i niż­szy personel natomiast rekrutował się spośród samych czekistów zesłanych w wyniku zbyt rzucających się w oczy dużych nadużyć – rabunków, defraudacji, pijaństwa itd. Indywidua te nie mając jak inaczej zemścić się za utratę intratnych funkcji w aparacie Czeki centralnej Rosji, trak­towali osadzonych z nieopisanym okrucieństwem.

Szczególnie bestialski był zastępca komendanta w Cho­łmogorach, Polak Kwiciński. Potworności „Białego Domu” w okolicach Chołmogor obarczają sumienie tego sadystycz­nego oprawcy. Cytowaną nazwę nadano majątkowi porzu­conemu przez właścicieli. Dwór pomalowany był na biało. Przez dwa lata od 1920 do 1922 roku pod rozkazami Kwi­cińskiego dokonywano tam codziennych rozstrzeliwań. Reputacja domu przerażała w dwójnasób, bo ciał nie grze­bano. Około schyłku 1922 roku wszystkie pomieszczenia Białego Domu pełne były trupów aż po sufity.

Dwa tysiące marynarzy z Kronsztadu rozstrzelano w trzy dni. Odór rozkładających się ciał zatruwał powie­trze na całe kilometry naokoło. Więźniowie obozu dusili się, a niektórzy tracili przytomność z powodu jadowite­go zaduchu za dnia i w nocy. Trzy czwarte mieszkańców Chołmogor nie mogąc tego znieść porzuciło domy.

Z całą pewnością rząd radziecki na bieżąco śledził po­tworności popełniane w Chołmogorach i Pertomińsku. Po­nieważ jednak kierownictwo partii komunistycznej miało było zainteresowane bezlitosnym eliminowaniem rzeczy­wistych lub urojonych przeciwników, umywało ręce.

Egzekucje wykonywano nie tylko w Białym Domu, ale i w wielu innych miejscach. Tak więc czekiści wkraczali do ba­raku i palcem wskazywali ofiary ze słowami: „Odin”, „Dwa”, „Tri”. „Odin” oznaczało, że osadzony będzie rozstrzelany jeszcze tego samego dnia. „Dwa” – że nazajutrz. „Tri” – że jeszcze dzień później. Tak działo się gdy przyjeżdżały nowe konwoje i trzeba było zwolnić miejsce dla nowo przybyłych.

Według miejscowych świadków, w Chołmogorach i Per­tominsku zastrzelono dziesięć tysięcy więźniów. Wydaje się to straszne, ale nie maw tej liczbie nic nadzwyczajne­go. Przez trzy lata bowiem, aż do likwidacji, obozy te były głównym więzieniem całej radzieckiej Rosji. Ze wszystkich stron Rosji europejskiej i azjatyckiej zwożono tam konwoje z ofiarami, których czekiści nie chcieli zabić od razu, a mia­nowicie z tymi, których „amnestionowały” władze lokalne.

W Chołmogorach i Pertomińsku oprawcy uciekali się również do innej metody eksterminacji – topienia. Przy­toczę kilka przypadków spośród licznych, które znam.

W roku 1921 załadowano cztery tysiące oficerów i żoł­nierzy armii Wrangla na pokład barki i spuszczono ją do ujścia Dźwiny. Tych, którzy umieli pływać, zastrzelono.

W 1922 roku kilka kolejnych barek załadowanych więźniami zatopiono w Dźwinie na oczach ludzi. Innych więźniów, w tym wiele kobiet, wysadzono na pewnej wyspie koło Chołmogor i zastrzelono z łodzi, które ich przywiozły. Na tej wyspie masowe mordy trwały długo. Podobnie jak Biały Dom pełna była trupów.

Czekiści zabijali tych, którzy przeżyli katorżniczą pra­cę. Katorżnicy mieli prawo tylko do wzmiankowanej racji żywnościowej, a byli wśród nich starcy i kobiety harujący po dwanaście godzin bez przerwy. Uważali się za szczę­ściarzy, jeśli na polu znaleźli zgniłego kartofla i pochła­niali go na surowo. Kiedy czekiści zauważyli, żeautochtoni – Lapończycy – rzucają chleb więźniom przechodzącym koło ich chat w drodze do pracy, wybierali inny szlak, żeby nieszczęśnicy przemierzali tylko rozległe lasy i mokradła.

Jeśli nowo przybyły miał na sobie porządne ubranie, natychmiast go rozstrzeliwano, aby przejąć odzież.

Z początkiem lata 1922 roku marynarz z Kronsztadu cudem ocalony od śmierci uciekł z obozu w Chołmogo­rach. Zdołał przedrzeć się aż do Moskwy, gdzie użył sta­rych kontaktów, aby uzyskać spotkanie z Kalininem we WCIK (Wszechrosyjskim Centalnym Komitecie Wyko­nawczym). Oznajmił mu: „Zróbcie ze mną, co chcecie, ale zwróćcie uwagę na zbrodnie popełniane w obozach na północy”.

Czekiści eksterminowali już 90 proc. katorżników i ja­skrawo zamanifestowali swoje „humanitarne nastawie­nie” . Wtedy WCIK łaskawie zgodził się wysłuchać litanii zbiega.

Z końcem lipca komisja pod przewodnictwem nieja­kiego Feldmana przybyła z Moskwy do Chołmogor na in­spekcję78. Rzeczony Feldman nie mógł ukryć przerażenia wobec tego, co ujrzał i usłyszał. Kazał rozstrzelać komen­dantów obozów i wysłał ich zastępców oraz resztę obsa­dy do Moskwy w celu „dochodzenia”. W końcu wszyst­kich czekistów ułaskawiono, a następnie mianowano na odpowiedzialne stanowiska w GPU na południu Rosji.

Ponieważ Biały Dom z dziesiątkami tysięcy ofiar prz­eszkadzał Moskwie, Feldman musiał zatrzeć ślady hor­roru. Kazał wszystko spalić. WCIK upoważnił komisję Feldmana do amnestionowania wszystkich katorżników z obydwu obozów, lecz zwolniono tylko pospolitych kry­minalistów. Nie amnestionowano ani jednego kaera. W sierpniu 1922 roku wszyscy kontrrewolucjoniści opuścili Pertomińsk i Chołmogory. Pod solidną eskortą przewieziono ich na Sołówki.

Fragment wspomnień Sozerki Malsagowa

Piekielna wyspa. Radziecka katorga na dalekiej Północy

Rozdział 5. Poprzednicy