pedagogika. STRES w pracy zawodowej nauczyciela

Wstęp Stres towarzyszy człowiekowi od wczesnych lat życia niemal na co dzień. Termin „stres” jest często używany na określenie stanu organizmu powstałego wtedy, gdy stajemy przed zadaniami, z którymi nie możemy sobie poradzić. Mimo uciążliwości stres stanowi siłę pozytywną, gdyż pozwala radzić sobie z trudnościami, pokonywać przeszkody, mobilizować do działania. Najczęściej postrzegany jest jako negatywny i szkodliwy, gdyż prowadzi do wielu chorób i poważnych zaburzeń. Jest jednym z zagrożeń w środowisku pracy, a jego negatywne skutki odczuwa zarówno zakład pracy, jak i sama jednostka. ONZ określiła go mianem światowej epidemii współczesnych czasów. Poziom odczuwanego stresu w znacznym stopniu zależy od osobowości jednostki, a głównie tego, jak postrzega rozdźwięk między sytuacją a własnymi zasobami, które umożliwiają radzenie sobie z czynnikami wywołującymi u niej silne i negatywne emocje. Wysoki stres wpisany jest w rolę zawodową nauczyciela, gdyż przez cały czas pozostaje w stanie wysokiego pobudzenia nerwowego. Żyje w ciągłym stanie podwyższonej gotowości, bez możliwości wyciszenia się i powrotu do normalności. Zagadnienia związane z pracą zawodową wciąż są obecne w jego myślach, nawet wtedy, gdy spotyka się ze znajomymi, przyrządza obiad czy kładzie się spać. W pracy jest poddawany psychologicznym, umysłowym i emocjonalnym wyzwaniom radzenia sobie z różnymi obciążeniami oraz trudnymi warunkami pracy natury fizycznej i całym szeregiem problemów związanych z nauczaniem i wychowaniem oraz trudami codzienności. Ponieważ nie jest w stanie odizolować się od czynników stresogennych, przeto powinien nauczyć się skutecznych sposobów radzenia sobie w szczególnie stresogennych sytuacjach pracy pedagogicznej. Stres nauczycielski stał się przedmiotem zainteresowania wielu badaczy na całym świecie w latach 60. ubiegłego stulecia. W Polsce prac zwartych poświęconych stricte stresowi zawodowemu jest niewiele. Interesujące informacje dotyczące tej problematyki zawierają opracowania H. Sęk. Obszernej analizy zjawiska stresu w zawodzie nauczyciela dokonała M.K. Grzegorzewska. Badania prowadziła w województwie małopolskim i świętokrzyskim, obejmując nimi 235 nauczycieli. Zwróciła uwagę na główne źródła stresu oraz osobowościowe i demograficzne jego uwarunkowania, a także jego następstwa. Niniejsze opracowanie wzbogaca ten problem, zwłaszcza w odniesieniu do tych czynników, które nauczyciele uznali za najbardziej uciążliwe w ich codziennej pracy zawodowej, wywołujące u nich wiele napięć, niepokoju i irytacji. Badaniami objęto 889 nauczycieli, w przeważającej mierze z zachodniej części Polski. Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest ukazanie pracy pedagogicznej z punktu widzenia społecznego jej odbioru przez nauczycieli, z uwzględnieniem płci i stażu pracy zawodowej. Starano się poznać sytuacje najbardziej obciążające w zawodzie nauczyciela, które są źródłem stresu, oraz dostrzegane przez nauczycieli skutki dla ich zdrowia i psychicznego funkcjonowania, a także sposoby ich radzenia sobie ze stresem. Przedmiotem badań uczyniono nie tylko źródła nauczycielskiego stresu, ale także konsekwencje długotrwałego stresu i sposoby radzenia sobie z nim. Praca składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy został poświęcony teoretycznemu wprowadzeniu w problematykę stresu. Przedstawiono w nim rozważania na temat stresu w ujęciu różnych uczonych oraz sposoby jego definiowania. Opisano najważniejsze biologiczne, medyczne oraz psychologiczne koncepcje stresu. Ukazano źródła stresu w życiu codziennym i pracy zawodowej. Rozdział drugi informuje o stresie nauczycielskim, o czynnikach stresogennych i wypaleniu się w zawodzie. Problematyka ta przedstawiona jest na podstawie badań polskich i zagranicznych. Rozdział trzeci zawiera opis procedury badawczej. Informuje o przedmiocie i celu badań, przedstawia rejestr najważniejszych problemów badawczych i wykaz zmiennych oraz ich wskaźników. Zaprezentowano w nim metodę badań oraz jej techniki, opisano narzędzia do badania subiektywnej oceny pracy edukacyjnej oraz jej przejawów i skutków, a także wypalenia się zawodowego. W rozdziale czwartym zamieszczono wyniki badań empirycznych dotyczące odczuć nauczycieli na temat źródeł ich stresu i wypalenia zawodowego. Materiał badawczy pozyskano za pomocą metody sondażu diagnostycznego, którego techniką była ankieta, a narzędziem badań specjalnie skonstruowane kwestionariusze. W ostatnim rozdziale dokonano podsumowania wyników badań, przedstawiono najważniejsze wnioski wynikające z analizy zebranego materiału, a także zaproponowano zalecenia praktyczne mające na celu przeciwdziałanie stresowi i umożliwiające adaptację do stresogennych sytuacji. Książka przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców zajmujących się edukacją, przede wszystkim nauczycieli pracujących z młodzieżą na różnych poziomach kształcenia, pracowników oświaty oraz osób przygotowujących się do zawodu nauczyciela; studentów studiów podyplomowych przygotowania pedagogicznego oraz studentów kierunków pedagogicznych. Zawarte w niej treści mogą przyczynić się do rozbudzania pedagogicznej autorefleksji, samokontroli pedagogicznych działań, usprawniania swoich umiejętności pedagogicznych i wykazywania większej troski o zachowanie zdrowia własnego oraz innych.

Praca Stanisława Korczyńskiego stanowi interesujące i wartościowe opracowanie niezwykle istotnych kwestii dotyczących funkcjonowania współczesnych nauczycieli w zawodzie, problemów mających decydujący wpływ na sukcesy uczniów i wychowanków, a także na możliwości spełniania się w zawodzie przez samych nauczycieli. Bardzo wysoko należy ocenić praktyczny wymiar przeprowadzonych badań i wskazówki dla nauczycieli, jak radzić sobie w sytuacjach stresowych, jak zapobiegać skutkom stresu edukacyjnego oraz jak się bronić przed wypaleniem zawodowym. Praca warta jest polecenia szerokim kręgom nauczycieli i kandydatom na nauczycieli. Z recenzji prof. zw. dr. hab. Zenona Jasińskiego