pedagogika. Edukacja otwarta na języki. Różnojęzyczność w teorii i praktyce

Koncepcja edukacji różnojęzycznej jest stosunkowo nowa w polskiej pedagogice. Dlatego temat książki może wywołać zdziwienie – ze względu na niejasność pojęciową oraz wprowadzanie nowego terminu obok nazw już istniejących, takich jak wielojęzyczność czy dwujęzyczność. Trudność definicyjna nie jest jednak równoznaczna z niemożliwością podejmowania tematu różnojęzyczności, która – co należy podkreślić – nie jest pojęciem tożsamym z wielojęzycznością ani z dwujęzycznością. Jednak definicja negatywna – stwierdzenie, czym różnojęzyczność nie jest – to za mało. Publikacja ta może być pomocna tym wszystkim, którzy interesują się zagadnieniami szeroko pojmowanej edukacyjnej polityki językowej. Adresowana jest do pedagogów, teoretyków edukacji oraz do osób, które zajmują się planowaniem kształcenia językowego – zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym – w zakresie polityki językowej szkoły. Książkę otwiera rozdział poświęcony charakterystyce elementów składowych kompetencji różnojęzycznej. Problematyka różnojęzyczności była rozwijana na wielu polach i podejmowana w różnych kontekstach – w językoznawstwie, socjolingwistyce, dydaktyce języków obcych, a nawet w literaturoznawstwie (Michaił Bachtin). W zdefiniowaniu treści i zakresu pojęcia „kompetencja różnojęzyczna” pomocne będzie objaśnienie, czym są kompetencje niezbędne w efektywnym porozumiewaniu się (językowe, komunikacyjne oraz kulturowe), a także czym jest świadomość językowa. Autorka postawiła sobie zatem za cel uchwycenie wzajemnych zależności między pojęciem używanym współcześnie przez Radę Europy a terminami, które w dydaktyce kształcenia językowego funkcjonują od dawna. W książce podjęto się również zarysowania politycznego kontekstu dla edukacji różnojęzycznej w polskim dyskursie prawnym – wyniki przeprowadzonych analiz przedstawiono w rozdziale drugim. Kolejny istotny wątek obejmuje problematykę kształcenia nauczycieli i ich zawodowego przygotowania do sprawnego funkcjonowania w wielojęzycznej społeczności uczących się. Koncepcja indywidualnej różnojęzyczności tworzy nową przestrzeń dla szkolenia nauczycieli, którzy byliby w stanie otwierać przed swoimi wychowankami światy języków. Kwestią edukacji różnojęzycznej i przygotowania zawodowego nauczycieli do jej realizowania zajęto się w rozdziale trzecim. W czwartym rozdziale książki omówiono wyniki badań własnych. Stanowią one egzemplifikacje rozwiązań realizowanych w ramach edukacji różnojęzycznej na poziomie wczesnej edukacji. Autorka próbuje wskazać warunki, które zadecydowały o efektywności wdrożenia omawianych innowacji pedagogicznych. Ostatni rozdział służy podsumowaniu rozważań. Starano się w nim pokazać złożoność problematyki kształtowania indywidualnej różnojęzyczności. Wydaje się, że w tej chwili stoimy już przed koniecznością wdrożenia edukacji otwartej na języki – ale jednocześnie wiąże się z tym wiele obaw. Bez namysłu i podjęcia dyskusji nad tym problemem niemożliwe jest wypracowanie krajowych rozwiązań, ich wdrożenie oraz monitorowanie i ewaluacja. Celem opracowania są również poszukiwania inspiracji filozoficznych, które – w odczuciu Autorki – mogą konstytuować dyskurs na temat różnojęzyczności. Współcześnie w rozważaniach na temat kształcenia językowego wprowadza się nowe paradygmaty, intensyfikuje się badania nad społeczeństwem, komunikacją, wielojęzycznością, dwujęzycznością, edukacją zorientowaną na języki – ale te odkrycia i nowe podejścia funkcjonują w pewnej historycznej ciągłości. Termin „różnojęzyczność”, chociaż nowy, wyrasta z idei, które można poddać analizie – tak aby określić paralelizm, na przykład między teorią aktów mowy Johna L. Austina czy modelem zwiększania świadomości językowej Erica Hawkinsa a edukacją nastawioną na promowanie różnojęzyczności. W ocenie Autorki różnojęzyczność traktować można jako swoiste pogranicze różnych dziedzin nauki. Termin ten pozostaje w rozmaitych relacjach do dydaktyki języka ojczystego czy języków obcych, psychologii komunikacji, pedagogiki międzykulturowej, socjolingwistyki, a także filozofii. Dlatego też w książce usiłuje naszkicować ramę dla dalszego namysłu nad różnojęzycznością, która ułatwiłaby poruszanie się po nowym obszarze, jakim jest edukacja różnojęzyczności.