pedagogika. Dziecko w świecie literatury i życiu współczesnym. XXII tom serii Nauczyciele – Nauczycielom

Przedmowa Pomysł naszej wspólnej książki rozwijał się i przekształcał przez wiele lat, ale swój początek zawdzięcza spotkaniu studentki i nauczycielki akademickiej, która na zajęciach z literatury dla dzieci fascynowała i „zarażała” swoim – jakże innym niż opisywane i postrzegane w praktyce edukacyjnej w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku – myśleniem o życiu, dziecku, szkole i przede wszystkim – pracy nauczyciela. Spotkania te z czasem przerodziły się w długie rozmowy młodej asystentki poszukującej „swojego miejsca w życiu” i dr Bronisławy Dymary – adiunkta z wieloletnim doświadczeniem zawodowym, osoby przyjaznej i życzliwej młodym ludziom, pomagającej i kierującej się zawsze zasadami: osoba przed rzeczą, etyka przed techniką, być przed mieć. Rozmowy te odbywały się, o czym warto wspomnieć, w Domu Studiującego Nauczyciela, funkcjonującym przy ówczesnej Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, w którym „drzwi w drzwi” mieszkałyśmy w latach 1983–1986. W kolejnych – aż do 1997 roku – pracowałyśmy razem m.in. nad przewodnikiem do praktyk pedagogicznych dla studentów naszego wydziału, który z przewodnika stał się pierwszą – można rzec – przedpremierową publikacją serii „Nauczyciele – Nauczycielom”: Sztuka bycia nauczycielem (red. B. Dymara, Cieszyn 1993, UŚ – Filia w Cieszynie). W pracy tej – poza częścią I poświęconą rzeczywiście praktykom pedagogicznym – zawarta jest już zapowiedź głównych „działów”, które będą systematycznie towarzyszyć całej serii wydawanej od 1996 roku: poznawanie dziecka i szkoły w toku działalności edukacyjnej, tematy sterujące, wybrane problemy metodyczne czy materiały pomocnicze – czyli na tropach poszukiwania związków teorii z praktyką. W tej również publikacji został zamieszczony znakomity tekst Bronisławy Dymary O nauczycielach i nauczycielstwie, ujmujący podstawową istotę nauczycielstwa oraz prezentujący autorską – uznaną i wciąż aktualną – klasyfikację typów nauczycieli. Nasze kolejne, tzw. letnio-wakacyjne spotkania przeniosły się do urokliwego ogrodu przy ul. Księżycowej 5 w Pszczynie. Zawsze z mężem, a przede wszystkim nasze dzieci, byliśmy pod wrażeniem tego miejsca i spotykanych w nim osób. Niekończące się rozmowy inspirowały mnie do wielu działań naukowych, ale przede wszystkim skłaniały do refleksji jako nauczyciela akademickiego, nauczyciela pracującego w klasach I–III oraz rodzica, jak kształcić i wychowywać dzieci. Moja/Nasza Profesor Bronia, a po kilku latach (jakże to było trudne na początku) – Bronia, zawsze służyła pomocą, w sobie właściwy sposób „matkowała”, obdarowywała książkami, wskazywała i podpowiadała, co czytać, interesowała się i mobilizowała do finalizowania kolejnych awansów naukowych, pisała piękne, często zatroskane listy. Rozmawiałyśmy, jak zawsze, o literaturze – i tej pięknej (z ulubionymi: Plath, Poświatowską, Twardowskim, Szymborską), i naukowej (filozoficznej, psychologicznej, fantastycznej) i – przede wszystkim – pedagogicznej. W trakcie tych spotkań zrodził się pomysł napisania wspólnej książki, której robocza wersja pierwszej struktury została zapisana przez Bronisławę Dymarę 14 lipca 2003 roku (rękopis zamieszczony w aneksie na końcu książki). Kolejne spotkania i wymiana korespondencji nad jej ostatecznym kształtem trwały przez kilka następnych lat – niemniej jednak wspólne pisanie – przerywane często naszymi indywidualnymi sprawami i problemami zawodowymi, rodzinnymi, także zdrowotnymi – sprawiało nam ogromną satysfakcję z możliwości pisania o dziecku w świecie literatury i życiu współczesnym. Nasze ostatnie, przedświąteczne spotkanie miało miejsce 21 grudnia 2012 roku. Planowałyśmy oddanie książki do druku po Nowym Roku, rozmawiałyśmy m.in. o recenzentach, okładce, jej ostatecznej strukturze i sprawach wydawniczych. Wcześniej – we wrześniu tego roku – Bronisława Dymara zakończyła pracę nad swoimi częściami książki oraz napisała czterostronicową recenzję mojej. Nie przypuszczałam wtedy, że było to – niestety – nasze ostatnie spotkanie... Bronisława Dymara pozostanie – spośród znanych mi pedagogów – najbardziej utalentowanym „Nauczycielem Nauczycieli”. Nota biograficzna Bronisławy Dymary – redaktorki serii książek „Nauczyciele – Nauczycielom” Urodziła się w Ostrogu n/Horyniem na Wołyniu (27 czerwca 1932). Samokształcenie i poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań w edukacji zostało wpisane w całe jej życie. Magisterskie studia polonistyczne ukończyła w 1959 roku w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Doktorat z nauk humanistycznych w dyscyplinie pedagogika obroniła na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1980 roku, pod kierunkiem naukowym prof. zw. dr. hab. Heliodora Muszyńskiego. Intensywną działalność innowacyjną rozwinęła w Lublinie w szkołach nr 15 i 31 (1951–1961). Z wielką pasją kontynuowała i wzbogacała swe próby i eksperymenty w zakresie kompleksowego nauczania, tworzenia systemu norm i kryteriów ocen, samorządności dzieci i młodzieży. Na terenie Pszczyny (1961–1976), dokąd przeniosła się po wyjściu za mąż za Jerzego Dymarę, nauczyciela geografii i działacza oświatowego, pracowała w wielu szkołach jako nauczycielka języka polskiego, wizytatorka i dyrektorka. Prowadzone przez Bronisławę Dymarę Szkoła Podstawowa nr 5 i Szkoła Ćwiczeń (1968–1972) stały się ośrodkami znanych odtąd innowacji. Próba ich kontynuowania i wzbogacania o tzw. Młodzieżowe Forum w prowadzonym przez siebie Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego (1974–1976) – skończyła się dramatem: utratą stanowiska i pracy. W 1982 roku dr Bronisława Dymara została zatrudniona w Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie na etacie adiunkta w Instytucie Nauk Pedagogicznych, gdzie pracowała 15 lat – do emerytury w 1997 roku. Tu skupili się wokół niej nauczyciele „walczący” z rutyną i schematyzmem szkolnym. Intensyfikacja działań badawczych i innowacyjnych nastąpiła w związku z prowadzeniem prac magisterskich (ponad 450 obron) oraz objęciem kierownictwa Zakładu Teorii Wychowania (1992–1997). Procesowi rozwoju twórczych działań sprzyjał też prowadzony przez Nią nowy przedmiot: innowacje edukacyjne. W latach 1997–2002 była także rzeczoznawcą Ministerstwa Edukacji Narodowej w zakresie podręczników do języka polskiego i ich recenzentką. Dorobek publikacyjny Bronisławy Dymary obejmuje 8 książek autorskich, 6 współautorskich, zredagowanych 13 tomów opracowań zbiorowych oraz artykuły, rozprawy, eseje, recenzje, sprawozdania – w sumie ponad 300 pozycji drukowanych w około 30 czasopismach, kilkunastu seriach naukowych i publikacjach. Długoletnia praktyka oraz intensywne poszukiwanie nowego paradygmatu pedagogiki, opartego na więzi nauczycieli akademickich z nauczycielami szkół różnego typu, stały się podstawą otwarcia serii książek pedagogicznych „Nauczyciele – Nauczycielom”. Wśród 21 tomów tej serii (1996–2011) znajdują się trzy autorskie książki Redaktorki: Dziecko w świecie marzeń (1996, 1998, 2010); Dziecko w świecie edukacji. Podstawy uczenia się kompleksowego. Nowe kształty i wymiary edukacji (2009); Dziecko w świecie edukacji. Przykłady zajęć kompleksowych. Bliżej integracji osoby i pedagogiki współbycia (2009). Bronisława Dymara zmarła w Pszczynie 3 stycznia 2013 roku – po długiej i ciężkiej chorobie.

Tom pomyślany jako podsumowanie serii okazał się podwójnym pożegnaniem – zamierzonym pożegnaniem z serią oraz, niestety, pożegnaniem z Autorką. [...] Przychodzi smutne skojarzenie z mądrą myślą wyrażoną przez księdza Jana Twardowskiego – trzeba się śpieszyć, by dzielić dobro. Pozostaje po Bronisławie Dymarze dobra pamięć, pamięć o szlachetnym Człowieku, zaangażowanej Nauczycielce, Autorce oryginalnych prac. Sięgajmy zatem do Jej dzieł i przeżywajmy tę formę – także ważnego – współbycia. [...] Powstała książka niewielka pod względem objętości, ale spełniająca wiele funkcji. Jest to podsumowanie serii, ale również przegląd poglądów, koncepcji i teorii wychowania, a także praktyk edukacyjnych – z XIX i XX wieku. Ponadto jest to oryginalna propozycja teoretycznej refleksji o dziecięcości oraz inspiracja do studiów i badań nad edukacją małych dzieci. Publikacja spełnia też funkcje promocji wartościowych lektur i zapewne będzie wykorzystana jako pewnego rodzaju przewodnik po literaturze, a zatem okaże się przydatna nauczycielom, studentom i w ogóle osobom zainteresowanym edukacją małych dzieci. Sądzę, że przyczyni się również do kształtowania jeszcze większej wrażliwości środowisk akademickich na sprawy współczesnej oświaty. Może wreszcie stać się impulsem do ożywienia społecznych dyskusji o istocie, powinnościach i praktyce edukacji – szczególnie edukacji małych dzieci. Jak na jedną niewielką książkę to bardzo dużo. Z recenzji prof. zw. dr. hab. Tadeusza Lewowickiego Ten tom jest jeszcze jednym krokiem ku kreowaniu przestrzeni dialogicznego i egzystencjalno-personalnego współbycia nauczycieli/wychowawców z dziećmi/wychowankami. To nie jest książka o kopernikańskim przewrocie w pedagogice, o inwersji pedagogicznych ról, ale o współtworzeniu przez oba światy (dzieci i dorosłych) wspólnotowych przestrzeni czy środowisk życia, w których każdy zyskuje moc swojego rozwoju i odnajduje sens uspołecznienia. [...] z jednej strony ocala ona od zapomnienia ewolucję poglądów i normatywnych oczekiwań wobec transgresji pedagogiki autorytarnej ku pedagogice humanistycznej, a z drugiej strony stanowi propozycję nowych modeli poznawczych, dzięki którym staje się możliwe odczytywanie wielowymiarowości obu światów: dziecięcego i dorosłego. Całość została napisana mądrze, oparta na bogactwie źródeł i subtelnej wrażliwości ich ponow(n-)ego odczytania, budzi zainteresowanie i chęć do polemik czy konstruowania własnych projektów badawczych. [...] Rozprawa pozwala nam dotknąć słów, które są adresowane do kolejnych pokoleń pedagogów. [...] Nie zamykajmy zatem tej serii, bo – jak pisała ulubiona przez B. Dymarę laureatka Nagrody Nobla – Wisława: „Tego nie robi się dzieciom”. Z recenzji prof. zw. dr. hab. Bogusława Śliwerskiego