Logopedia. Podręczny słownik terminów AAC. (komunikacji wspomagającej i alternatywnej)

Rekomendacje Od 1994 roku Magdalena Grycman pioniersko wprowadza i rozwija wspomagające i alternatywne metody komunikacji (AAC) w Polsce. Obecnie ona i jej koleżanka – Bogusława B. Kaczmarek – napisały doskonały tekst: Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej), który dostarcza definicji i znaczeń dla słów zawartych w publikacjach związanych z AAC. Dobrze zdefiniowany leksykon jest istotny dla wszelkich stosunkowo nowych obszarów praktyki i badań naukowych, takich jak komunikacja wspomagająca. Polecam tę wartościową pracę dr Magdaleny Grycman i dr Bogusławy B. Kaczmarek oraz ich ciągły wkład w obszar komunikacji wspomagającej. Anne Warrick (M.A., AAC Consultant, Poland / United Nations Umbrella Project; autorka książki Porozumiewanie się bez słów. Komunikacja wspomagająca i alternatywna na świecie, przetłumaczonej na wiele języków, w tym na język polski) Gratulujemy dr Magdalenie Grycman i dr Bogusławie B. Kaczmarek utworzenia nowego tekstu zatytułowanego Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej). Autorki są cennymi współpracownikami w ramach międzynarodowej społeczności i popieramy ich najnowszy wkład w dziedzinę wspomagającej i alternatywnej komunikacji. Kontynuują one wyrównywanie różnic w życiu ludzi ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi i specjalistów, którzy działają w ich imieniu. Sarah W. Blackstone (Ph.D., CCC-SP, President, Augmentative Communication Inc.) Harvey Pressman (President, Central Coast Children’s Foundation) Objaśnienia Układ alfabetyczny. Słownik obejmuje blisko 1600 haseł ułożonych alfabetycznie. Takie rozłożenie jest powszechnie stosowane w słownikach, leksykonach i encyklopediach, jednak jest ono niezmiernie trudne do zrealizowania. Wiele publikacji przyjmuje układ alfabetyczny konsekwentnie dla wszystkich haseł. Jest to proste rozwiązanie, jednak w nowym obszarze terminologicznym i przy hasłach złożonych, czyli zbudowanych więcej niż z jednego wyrazu, kłopotliwe dla czytelnika. Na przykład weźmy termin „alternatywna klawiatura membranowa” – poszukujący tego terminu może nie wiedzieć, że klawiatura membranowa jest alternatywną klawiaturą i powinien ją odszukać pod literą A. Dlatego wybierając układ alfabetyczny, przyjęłyśmy dwie zasady. Pierwsza to ułożenie haseł odrzeczownikowo, czyli termin „alternatywna klawiatura membranowa” czytelnik odnajdzie pod „klawiatura alternatywna membranowa” – poza nielicznymi wyjątkami, w których wypracowane nazwy funkcjonujące w fachowym obiegu rozpoczynają się przymiotnikowo, a ich rzeczownikowe wersje miałyby sztuczny charakter, np. „polski język migowy”, „wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się”, „złożone potrzeby komunikacyjne”. Druga zasada to tematyczne łączenie haseł, co według nas daje lepszy wgląd w omawiane zagadnienie, umożliwia porównanie oraz ułatwia odszukiwanie haseł, np. „literowe kodowanie kategorii” czytelnik odnajdzie pod hasłem „kodowanie” czy „wielofunkcyjne komunikatory konwertujące tekst i symbole na mowę” – pod hasłem „komunikator”. Jeśli czytelnik zna tylko nazwę własną urządzenia komunikacyjnego lub systemu, nie zna rodzaju, do jakiego on należy, np. „Talara”, „SuperTalker”, to pod określoną nazwą znajdzie stosowny odsyłacz () do hasła ogólnego, np. „komunikator” i dalej podhasła „Talara” lub „SuperTalker”. Uznałyśmy, że tematyczne zgromadzenie niektórych haseł w jednym miejscu, np. „tablica komunikacyjna”, pokazuje czytelnikowi różne inne rodzaje tablic, których może nie znać, np. „tablica komunikacyjna na bazie alfabetu i do literowania”, „tablica komunikacyjna kodowana”, „tablica komunikacyjna głosowa”. Zastosowanie tej zasady nie jest żelazną konsekwencją. Przykładowo wszystkie hasła systemów komunikacyjnych, np. „system komunikacyjny Makaton” lub „system komunikacyjny Blissa”, nie są umieszczone pod wspólnym hasłem „systemy komunikacyjne”, z tego powodu, że przyjęta zwyczajowo już w Polsce terminologia, np. „system Makaton”, „program komunikacyjny Makaton”, „Makaton” lub „symbole Blissa”, „komunikacja Blissa”, wymusza umieszczenie ich według zasad funkcjonujących, np. pod hasłem „system Makaton” lub „symbole Blissa”. Jednak i tutaj ponownie jest odstępstwo, gdyż nie zawsze czytelnik oprócz nazwy „Makaton”, „bliss” zna określenie „symbole Blissa”. W tym przypadku przy haśle głównym „system Makaton” lub „symbole Blissa” znajdują się odsyłacze do haseł związanych z nazwami „Makaton”, „bliss”, „Piktogramy”, „PCS” itd. Zakres haseł. Publikacja jest pierwszą próbą zdefiniowania pojęć związanych z dziedziną AAC, dlatego obejmuje mały – podręczny – wycinek rzeczywistości związanej z koncepcjami wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się. Zebrałyśmy przede wszystkim hasła, które są najczęściej stosowaną w Polsce terminologią w praktycznym zastosowaniu przez rodziców wykorzystujących tego typu rozwiązania, jak i specjalistów stawiających diagnozy i realizujących programy oddziaływania dydaktyczno-terapeutycznego. Zależało nam również, aby słownik nie tylko był publikacją technicznie wyjaśniającą określone hasło, ale również wnosił wiedzę z danego obszaru dla zwykłego człowieka, który pragnie ją stosować na co dzień. Większość haseł, które są proste i powszechnie stosowane – np. „mimika”, „klawiatura”, „ekran dotykowy” – ma krótką i nieskomplikowaną treść. Terminy ważne i podstawowe dla AAC – np. „kodowanie”, „skanowanie”, „strategie rozmówców komunikacyjnych” – są omówione obszerniej i często opatrzone ilustracjami. Treść haseł. Terminy z dziedziny AAC krzyżują się z hasłami z innych dyscyplin naukowych, takich jak: pedagogika osób niepełnosprawnych, logopedia, neurologopedia, psychologia, neuropsychologia, psycholingwistyka. Uznałyśmy jednak, że wyjaśnianie wszystkich haseł powodowałoby dublowanie tych, które zostały już wcześniej wyjaśnione w tematycznych leksykonach i słownikach przez znamienitych autorów danych dyscyplin naukowych. Ograniczyłyśmy się zatem tylko do haseł ściśle związanych z AAC. Terminologia. Opracowując hasła, odniosłyśmy się do literatury anglojęzycznej, uznanych teoretyków i praktyków w dziedzinie AAC (m.in. D.R. Beukelman, J. Clibbens, M. Fristoe, D. Fuller, S.L. Glennen, L.L. Lloyd, J. Light, P. Mirenda, S. Tetzchner, A. Warrick), którzy od początków jej kształtowania brali udział w definiowaniu i określaniu wielu pojęć i obszarów. Autorzy pochodzą jednak z różnych środowisk naukowych, kulturowych (Stany Zjednoczone i Wielka Brytania), stąd różnie definiują niektóre terminy. Z tego powodu w słowniku, w niektórych przypadkach, zamieszczone zostały hasła z dwóch źródeł, aby pokazać rozległość i różnorodność prezentowanego hasła. Terminami budzącymi wiele wątpliwości są „symbol” i „znak”. Są one podstawowymi pojęciami komunikacji AAC, które w niniejszym słowniku przyjmują nieco inne znaczenie niż w tradycyjnych definicjach. Definicja jest tu zawężona do obszaru AAC i z tego powodu pojęcia symbolu i znaku są określeniami form językowych niebędących mową, a obejmujących elementy manualne, graficzne lub dotykowe. Tradycyjnie słowem „symbol” określa się znak graficzny, w niniejszej publikacji „symbol” odnosi się do znaków zarówno manualnych, jak i graficznych lub dotykowych. Terminy „znak” i „symbol” w słowniku stosowane są zamiennie. W literaturze światowej poświęconej komunikacji alternatywnej i wspomagającej, gdy porównujemy prace autorów pochodzących ze Stanów Zjednoczonych i badaczy z Wielkiej Brytanii, możemy te rozróżnienia definicyjne dostrzec, jednak znaczenie pojęć jest takie samo. Pierwsi najczęściej posługują się określeniem „symbol” (symbol graficzny – graphic symbol, symbol manualny – manual symbol, symbol dotykowy – tactile symbol, symbol ikoniczny – iconic symbol itd.), natomiast drudzy używają terminu „znak” (znak graficzny – graphic sign, znak manualny lub migowy – manual sign, znak dotykowy – tactile sign, znak ikoniczny – iconic sign). Termin „znak” / „symbol” nie odnosi się również (jak jest to tradycyjnie uznawane) tylko do jednego rodzaju znaków, np. manualnych czy symboli, np. graficznych, ale opisuje określone formy ekspresji. W słowniku termin „znak” / „symbol” taktowny jest jednoznacznie. Podobnie pojęcia związane z porozumiewaniem się i komunikowaniem się oraz terminy „użytkownik” i „użytkownik AAC” stosowane są zamiennie. Termin „użytkownik” odwołuje się do osoby używającej (user) sposobów AAC; osoby, która ma trudności (o różnym podłożu) w porozumiewaniu się werbalnym, z użyciem słów. Terminy takie odzwierciedlają czasami nieco odmienne sposoby postrzegania zjawiska przez pryzmat różnych dyscyplin naukowych. Wynika to z faktu, że studia nad komunikowaniem lub nauką o komunikacji (communication science), a wśród nich sposoby AAC, są interdyscyplinarnym obszarem badań. Spis haseł. W słowniku przy każdym haśle został podany jego angielski odpowiednik oraz na końcu polsko-angielski spis wszystkich haseł zaprezentowanych w słowniku. Takie opracowanie może stanowić punkt wyjścia dalszych poszukiwań w publikacjach anglojęzycznych, a także zapoznawania się ze specjalistyczną literaturą przedmiotu. Nazwiska. W słowniku nie zostały zamieszczone skróty życiorysów znanych w obszarze AAC ludzi. Jednakże podane są hasła eponimiczne – nazwy zasad, teorii, zespołów, które wywodzą się od nazwisk tych osób. Rysunki. W słowniku do części haseł zostały dołączone rysunki, tabele i fotografie. Uznałyśmy, że przy mniej znanych, ale istotnych hasłach konieczne i praktyczne jest dodatkowe zilustrowanie terminu. Szczególnie przy rozwiązaniach technologicznych, z których nie wszystkie są znane i stosowane w Polsce. Skróty. W publikacji wykorzystałyśmy (zapisując kursywą w nawiasie okrągłym) oryginalne terminy angielskie. Użyłyśmy również symbolu strzałki  jako odsyłacza do stojącego za nim terminu, który jest wyjaśniony w słowniku w innym miejscu, w układzie alfabetycznym. Przy niektórych hasłach zastosowałyśmy cyfry rzymskie, które oznaczają, że dane pojęcie definiowane jest w różny sposób. Zastosowana została również zasada grupowania definicji według określonego słowa, np. wszystkie rodzaje klawiatur znajdują się razem, a hasła rozpoczynają się od słowa „klawiatura”. Bibliografia. Niektóre hasła są tłumaczeniami lub powstały na podstawie literatury przedmiotu, z tego względu przy pojęciach (w nawiasach okrągłych) został wymieniony także autor i rok publikacji. Lista alfabetyczna wszystkich wspomnianych autorów wraz z pełnym opisem publikacji została dołączona na końcu słownika. Magdalena Grycman Bogusława B. Kaczmarek

Magdalena Grycman i Bogusława B. Kaczmarek podjęły się trudnego zadania – opracowania pojęć używanych przez specjalistów w dziedzinie komunikacji wspomagającej i alternatywnej. Zadanie zostało wykonane na poziomie wysokim. W słowniku można znaleźć słownictwo znakomicie dobrane i najpotrzebniejsze. Zrozumiałe są opis znaczenia wyrazów oraz encyklopedyczne komentarze do haseł. Na wyróżnienie zasługuje sposób wyjaśniania pojęć. Zadbano, aby były one zdefiniowane jasno i wyraźnie. Słownik wzbogaci słownictwo specjalistów i będzie stanowić wkład do […] naukowej aparatury pojęciowej. Cennym przymiotem słownika jest równoległe tłumaczenie słownictwa polskiego na język angielski. Jest to słownik dwujęzyczny. Wartościowe są również „Objaśnienia”. Będą one istotną pomocą dla osób korzystających z publikacji. Z recenzji prof. dr. hab. Romana Ossowskiego Chciałbym pogratulować Autorkom wspaniałego pomysłu wydania słownika z pojęciami AAC, którego oczekuje rzesza specjalistów oraz rodziców zajmujących się problematyką komunikacji wspomagającej i alternatywnej. Jest to niewątpliwie duże wydarzenie wiążące się z upowszechnieniem problematyki komunikacji alternatywnej i wspomagającej oraz postawieniem kolejnego kroku w kreowaniu wiedzy na ten temat. [...] Pomysł słownika jest godny uwagi, uznaję pracę za ważną i potrzebną. Z recenzji dr. hab. Jacka Błeszyńskiego, prof. UMK