Nauczyciel wobec koncepcji zrównoważonego rozwoju w edukacji

Wstęp

Albert Camus powiedział kiedyś, że szkoła przygotowuje młodych ludzi do życia w świecie, który jeszcze nie istnieje. To niezwykle trafne spostrzeżenie jest szczególnie aktualne dzisiaj – w społeczeństwie funkcjonującym pod presją stale dokonujących się zmian, wymuszających kolejne i kolejne przemiany w obszarze edukacji. Tempo zachodzących w ponowoczesnym społeczeństwie przeobrażeń stawia przed systemem edukacji wyjątkowo niełatwe wyzwanie, a przed nauczycielami, pedagogami i wychowawcami niezwykle trudne zadanie przygotowania młodych ludzi do radzenia sobie w rzeczywistości, której uwarunkowania ciężko nawet przewidzieć.

Z troski o przyszły kształt rzeczywistości zrodziła się ogólnoświatowa koncepcja zrównoważonego rozwoju świata, upowszechniana i wspierana przez edukację dla zrównoważonego rozwoju, nazywaną także edukacją dla przyszłości. Realizacja jej założeń w szkolnym procesie dydaktycznym powinna przede wszystkim zapewnić harmonijny rozwój uczniom, by w przyszłości potrafili sprostać nieznanym jeszcze dzisiaj wyzwaniom. Rezultatem dobrze zaprojektowanego procesu kształcenia zgodnie z paradygmatem zrównoważonego rozwoju jest kształtowanie wśród uczniów kompetencji kluczowych dla zrównoważonego rozwoju, pozwalających im harmonijnie się rozwijać, aktywnie działać w teraźniejszości, a w przyszłości podejmować odpowiedzialne decyzje i wspierać zrównoważony rozwój społeczeństwa.

Autorzy koncepcji edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju dostrzegają potrzebę projektowania i realizowania takiej edukacji, która pozwala żyć godnie w dorosłym życiu, oraz takiej, która pomaga w budowaniu lepszego świata. W tej koncepcji edukacja jest postrzegana jako droga do zrozumienia świata przez poznanie samego siebie. Pomagają w tym kompetencje krytycznego myślenia, kreatywności i współpracy, umiejętność nazywania emocji, świadomość zarówno własnych poglądów, jak i ograniczeń. Te miękkie umiejętności, które nie znajdują miejsca na kartach egzaminacyjnych, przygotowują do życia w świecie permanentnej zmiany.

W związku z rosnącą potrzebą realizowania założeń edukacji dla zrównoważonego rozwoju na wszystkich etapach kształcenia i obserwowaną niską świadomością nauczycieli w tym zakresie postanowiłam podjąć problematykę dotyczącą stosowanych przez nauczycieli metod i form, które służą kształtowaniu kompetencji kluczowych dla zrównoważonej przyszłości, oraz uczynić je przedmiotem moich zainteresowań badawczych, czego rezultatem jest niniejsza publikacja. Przyjęłam bowiem założenie, że nauczyciele w swojej codziennej pracy mogą – za pomocą stosowanych metod i form dydaktycznych, świadomie bądź nieświadomie – realizować założenia koncepcji edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z postulatami twórców tej koncepcji głównym celem kształcenia na rzecz harmonijnego rozwoju jest wspieranie nabywania i rozwijania wśród uczniów kompetencji kluczowych dla zrównoważonego rozwoju, co staje się możliwe dzięki dobrze zaplanowanej i skutecznie realizowanej edukacji, uwzględniającej stosowanie właściwych metod i form kształcenia.

Książka składa się z czterech rozdziałów oraz końcowych wniosków i rekomendacji. Pierwszy rozdział poświęciłam zagadnieniom dotyczącym edukacji w kontekście wyzwań współczesnego świata. Omówiłam w nim technologiczne uwarunkowania obserwowanych obecnie przemian społecznych, scharakteryzowałam koncepcję rozwoju zrównoważonego, rozumianego jako przeciwwaga dla niekontrolowanej globalizacji. Ponadto przytoczyłam używane w literaturze naukowej definicje harmonijnego rozwoju jednostki, który jest koniecznym warunkiem zrównoważonego rozwoju społeczeństwa. Ostatni podrozdział dotyczy zagadnień związanych z edukacją w społeczeństwie globalnej informacji.

W rozdziale drugim omówiłam kompetencje uznane za kluczowe dla zrównoważonego rozwoju. Kompetencje te powinny stanowić efekt współczesnego procesu nauczania, zwłaszcza zaś edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Starałam się ponadto wyjaśnić, dlaczego edukacja ta jest niezbędnym założeniem w przypadku edukacji całożyciowej. Rozdział drugi kończą rozważania na temat metod i form pracy nauczyciela – jako strategicznego elementu jego dydaktycznych oddziaływań. Podrozdział ten stanowi wprowadzenie do podjętej przeze mnie problematyki badawczej, której założenia przedstawiłam w rozdziale trzecim.

Rozdział trzeci zawiera omówienie założeń metodologicznych przeprowadzonych przeze mnie badań. Przedstawiłam w nim cel i przedmiot badań, problematykę badawczą, metody, techniki oraz narzędzia badawcze, kryteria doboru próby i charakterystykę próby badawczej, opisałam również teren i sposób organizacji badań.

Zaprezentowana w rozdziale czwartym analiza wyników badań stanowi próbę odpowiedzi na postawione pytania badawcze oraz jest podstawą sformułowanych wniosków i rekomendacji.

Książka jest adresowana do wszystkich osób zainteresowanych współczesną edukacją, a w szczególności promowaną przez UNESCO koncepcją edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Stanowi głos w dyskusji na temat tego, jak może i powinna działać współczesna szkoła, w której nauczyciele podejmują aktywne działania na rzecz harmonijnego rozwoju uczniów, a w szerszej perspektywie – świata.