Edukacja akademicka w perspektywie krytycznej. Studenci wobec neoliberalnej polityki kształcenia w szkole wyższej

Głównym celem naukowym przedstawionej monografii jest opis i analiza wielorakich skutków transformacji szkolnictwa wyższego w Polsce i neoliberalnych reform ostatnich lat w odniesieniu do procesu kształcenia i funkcjonowania samych uczelni. Instrumentarium teoretyczno-pojęciowe służące do realizacji celu naukowego pracy, zostało wywiedzione z nurtu badań nad edukacją określanego mianem pedagogiki krytycznej. Monografia składa się z sześciu rozdziałów zawierających odwołania do rozpraw naukowych krajowych i zagranicznych badaczy oraz prezentację wyników badań własnych. Głównym celem podjętych badań własnych było rozpoznanie stopnia i zakresu w jakim studenci wybranych szkół wyższych wyrażają (odzwierciedlają) w swoich opiniach ideologię neoliberalną w odniesieniu do strukturalnych składników procesu kształcenia. Powiązana z tym celem, ważna kwestia dotyczyła również odznaczenia, określenia i opisania współcześnie dominującego paradygmatu dydaktyki akademickiej. Cel badań został zrealizowany dzięki badaniom ilościowym i jakościowym, w których ważna była triangulacja podejść badawczych, metod i rodzajów badań oraz triangulacja teorii. Główny korpus badań własnych, został uzupełniony analizą dyskursu, która miała na celu przedstawienie procesu dyskursywnego formowania wiedzy o autonomii oraz uchwycenie, w jaki sposób formacje wiedzy-władzy regulują odpowiednią „prawdę” o uniwersytecie.
W czasie opracowywania koncepcji monografii i projektowania badań własnych, pewne zjawiska związane z funkcjonowaniem szkolnictwa wyższego, były już dość dobrze zdiagnozowane i opisane. Jednak w ostatnich latach procesy transformacyjne w obszarze polskiego szkolnictwa wyższego nasiliły się, a pracownikom uczelni dość jasno przedstawiono – głównie w formie uregulowań prawnych - oczekiwane kierunki zmian. W nowej ustawie o szkolnictwie wyższym zawarto szereg rozwiązań o charakterze neoliberalnym, równocześnie kontynuowano pewne „trendy” zapoczątkowane już wiele lat temu, by kształcenie w uczelniach, również na uniwersytetach, miało charakter jak najbardziej użyteczny i adekwatny dla potrzeb rynku pracy, interesariuszy zewnętrznych, czy szerzej, dla potrzeb gospodarki. Tradycyjne wartości uniwersyteckie (takie jak tradycja, wspólne dobro, kształtowanie postaw krytycznych) od pewnego czasu muszą „negocjować” swoje miejsce i muszą „dostrajać się” do wartości fundujących współczesny ład społeczno-gospodarczy. W polskiej literaturze z zakresu pedagogiki podjęto w ostatnich latach już wiele prób analizy problemu wpływu neoliberalnej polityki władz państwowych, w tym Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na środowisko akademickie i charakter procesu kształcenia. Jednak jak dotąd, nie patrzono na kształcenie i aktywność uczelni przez pryzmat procesów ujarzmiania, upodmiotowienia, nie stosowano „postdyscyplinarnej” perspektywy do próby zrozumienia „czego” i „dlaczego” uczy się na poziomie szkoły wyższej.
W wyniku studiów literaturowych oraz badań własnych zaprojektowałem ramy paradygmatu postdyscyplinarnego w dydaktyce akademickiej. Jego charakterystyka odnosi się do poszczególnych elementów strukturalnych procesu kształcenia występujących jako elementy stałe w teorii i praktyce dydaktycznej. Równocześnie, traktując emancypację, jako wyzwalanie się z różnego rodzaju uwikłań kulturowych, politycznych, społecznych, z zewnętrznych systemów dominacji, ale także jako pokonywanie własnych ograniczeń i „rozbrojenie” własnych systemów dominacji i struktur samozarządzania, to – biorąc pod uwagę wyniki badań własnych – sformułowano zestaw wytycznych dla „krytycznej” dydaktyki akademickiej. Pożądane elementy zostały odniesione do trzech obszarów: środowiska edukacyjnego, predylekcji i zachowań studentów oraz predylekcji i zachowań nauczycieli akademickich.