Logopedia. Mnemoliterki. Ćwiczenia do wprowadzania i utrwalania liter podobnych pod względem kształtu a-o, m-n-u-w, l-ł, b-d-g-p

Wstęp Czytanie i pisanie to formy komunikacji stanowiące bardzo ważny – podstawowy cel edukacji, mające wpływ między innymi na to, jak będzie przebiegał dalszy proces kształcenia. Dziecko, poznając znaki graficzne, musi przede wszystkim zapamiętać ich kształt. Dlatego w czasie nauki czytania i pisania wszelkie zaburzenia spostrzegania kształtów ujawniają się w pełni i zaczynają nabierać szczególnego znaczenia. To na dorosłych spoczywa obowiązek korygowania i kompensowania przyczyn, z których wynikają trudności w rozszyfrowywaniu tego szczególnego kodu graficznego, jakim są litery. Spostrzeganie abstrakcyjnych znaków sprawia dzieciom szczególną trudność, ponieważ różni się ono od spostrzeżeń dokonywanych w codziennym życiu. W miarę jak dziecko nabywa nowych wiadomości i je zapamiętuje, jego układ nerwowy „zagęszcza się”, co sprzyja powstawaniu licznych i wzajemnie od siebie zależnych połączeń. Abstrakcyjny charakter liter i dźwięków przyczynia się do tego, że odbierane bodźce są izolowane i oderwane od wytworzonych powiązań w mózgu dziecka, nie wiążą się z jego doświadczeniem, są pozbawione treści znaczeniowej i nie wzbudzają w pamięci przedstawienia wzrokowego. W związku z tym dziecko samo próbuje ukonkretnić abstrakcyjne symbole, nazywając np.: O – jajkiem, a cyfrę 2 – łabędziem; tzn. w naturalny sposób wykorzystuje sztuczki pamięciowe, które nazywamy mnemotechnikami. Wspomagają one zapamiętywanie dowolnych informacji, są metodami bazującymi na funkcjonowaniu mózgu, stymulującymi kojarzenie w obu półkulach, pozwalającymi wykorzystywać zasoby naszej pamięci i wydobywać z nich to, co w danej chwili jest nam potrzebne. MnemJliterki to ćwiczenia do wprowadzania i utrwalania liter podobnych pod względem kształtu – wykorzystujące mnemotechnikę w postaci zakładek obrazowych, ponieważ najbardziej naturalnym sposobem uczenia się dziecka jest uczenie wykorzystujące obraz, emocje oraz ruch, co z kolei uruchamia wyobraźnię, pozwalając na ukonkretnienie materiału abstrakcyjnego, jakim są litery. Zakładki obrazowe[1] (alfabet skojarzeniowy) skonstruowano w taki sposób, aby wybrane litery (wielkie i małe o podobnym obrazie graficznym oraz litery podobne o odmiennym kierunku i położeniu) zostały skojarzone z przedmiotami przypominającymi dziecku o cechach charakterystycznych danej litery i jej odmienności od innych. Uzmysłowi mu to, że dana litera jest jedyna w swoim rodzaju. W celu podniesienia efektywności i zwiększenia przyjemności zapamiętywania – zakładki obrazowe należy wesprzeć metodą „żywych” opowiadań uwzględniających te rzeczy, które są ważne i mają być zapamiętane. „Ożywienie” liter służy zapisaniu ich w umyśle. Im obraz jest bardziej surrealistyczny, tym prawdopodobieństwo zapamiętania wzrasta. Tworzenie takich obrazów stwarza możliwość „ozdabiania” danej litery w taki sposób, aby jej kształt i cechy charakterystyczne zachowały się w pamięci dziecka ze względu na interesującą „prezentację”. Przykładem może być wierszyk „ożywiający” literę a: Wielkie A to drabina, po której aligator Al się wspina. W łapce mały talerzyk trzyma i łyżeczką pyszne ciasteczko wcina. Talerzyk z łyżeczką małe a przypomina. Gdyby nie ta łyżeczka, to ciastko niezjedzone na Ala byłoby obrażone. Dziecko, korzystając z ćwiczeń, może samo wizualizować litery i rysować ich „kształtopodobne” odpowiedniki na odwrocie kartki, a także bawić się w wymyślanie zabawnych opowiadań lub wierszyków, których bohaterami będą litery oraz sam ich autor, czyli dziecko. Każda karta pracy w górnym prawym rogu ma dwie ramki – w jednej znajduje się wzór wielkiej i małej – drukowanej i pisanej litery, a w drugiej ich „kształtopodobne” zakładki. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z samogłoską czy spółgłoską, ramki są czerwonego lub niebieskiego koloru. Ćwiczenia do wprowadzania i utrwalania liter podobnych z wykorzystaniem mnemotechnik są przeznaczone dla wszystkich dzieci rozpoczynających przygodę z czytaniem i pisaniem. W szczególności jednak mają pomóc zapamiętać kształty liter podobnych dzieciom mającym trudności z nabywaniem umiejętności czytania i pisania, z grupy ryzyka dysleksji oraz dzieciom z fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi, w szczególności charakteryzującymi się zaburzeniami percepcji wzrokowej. Już dziecko czteroletnie uwielbia się bawić w „zapisywanie” wymyślonych przez siebie bajek i historyjek – pisząc pochyłym „pofalowanym” pismem, naśladuje dorosłych. W ten sposób zapoczątkowuje nowy etap – naukę pisania. Należy wówczas zwrócić szczególną uwagę na właściwy dobór oraz sposób trzymania narzędzia pisarskiego. Dziecko, wykonując ćwiczenia, powinno pisać ołówkiem, ponieważ umożliwia mu on kontrolowanie nacisku na narzędzie pisarskie oraz poprawianie ewentualnych błędów. Natomiast po opanowaniu techniki pisania zapewnia łagodne przejście do pisania piórem wiecznym (ze stalówką). Należy pamiętać, aby ołówek był zawsze dokładnie zatemperowany i średniej miękkości (z grupy B). Prawidłowy sposób trzymania narzędzia pisarskiego polega na skośnym ułożeniu ołówka (podobnie jak pióra ze stalówką) do kartki papieru; ołówek leży na środkowym palcu, od góry w odległości 2 cm od piszącej końcówki, przytrzymywany jest przez zgięty palec wskazujący oraz kciuk, reszta ołówka spoczywa na dłoni u nasady palca wskazującego. MnemJliterki to karty pracy składające się z ćwiczeń służących do nauki pisania: – elementów literopodobnych przygotowujących dziecko do pisania właściwej litery; – wielkiej i małej litery w powiększonej liniaturze; – wielkiej i małej litery w zeszytowej liniaturze; – poznanej litery w łączeniach z innymi literami w powiększonej oraz zeszytowej liniaturze; – poznanej litery w wyrazach. Karty przeznaczone do utrwalania liter składają się z ćwiczeń służących nabywaniu umiejętności czytania i pisania, polegających na: – słuchowej analizie i syntezie wyrazów; – wyszukiwaniu i dobieraniu parami wyrazów z poznaną literą, gdzie w jednym z nich nowa litera jest zastąpiona „kształtopodobnym” odpowiednikiem; – wyszukiwaniu i dobieraniu parami wyrazów oraz uzupełnianiu brakującej litery; – odczytywaniu krótkich tekstów z nową literą oraz uzupełnianiu luk w wyrazach; – odczytywaniu i dobieraniu parami wyrazów drukowanych i pisanych oraz łączeniu ich z obrazkiem lub odczytywaniu i zapisywaniu wyrazów z nowo poznaną literą, grupowaniu ich według określonej zasady. We wzorze liter p i b zamknięto „brzuszki”, aby w przyszłości przy szybkim zapisie tych liter uniknąć zniekształcania ich kształtów – litera b nie przypominała l lub u, a litera p – r lub n (co jest charakterystyczne dla pisma dziecka np. z dysgrafią). Dla lepszej orientacji dziecka w liniaturze została ona oznaczona dwoma kolorami oraz na początku linii – zielonymi pionowymi kreskami. Na dole każdej strony znajdują się szlaczki do kolorowania, służące doskonaleniu sprawności manualnej dziecka. MnemJliterki mogą być wykorzystane w czasie wspólnych zabaw w domu (pod okiem osoby dorosłej), w przedszkolu i na zajęciach lekcyjnych w szkole, w pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz na zajęciach wyrównawczych i rewalidacyjnych. Mam nadzieję, że przedstawione w MnemJliterkach propozycje ćwiczeń ułatwią dzieciom naukę czytania i pisania, a także pozwolą na prostsze i przyjemniejsze podróżowanie po świecie liter oraz skuteczniejsze zapamiętywanie kształtów liter podobnych. Zachęcając do sięgnięcia po MnemJliterki, życzę Państwu, aby nauka liter oraz przygoda z czytaniem i pisaniem były dla dzieci – przyszłych lub obecnych uczniów – dobrą zabawą. J☺anna Skibska

Mnemoliterki to ćwiczenia do wprowadzania i utrwalania liter podobnych pod względem kształtu, wykorzystujące mnemotechnikę w postaci zakładek obrazowych, inaczej alfabet skojarzeniowy. Litery wielkie i małe o podobnym obrazie graficznym oraz litery podobne o odmiennym kierunku i położeniu zostały skojarzone z przedmiotami przypominającymi cechy charakterystyczne danej litery i jej odmienności. […] Użyta kolorystyka, rodzaje zadań i polecenia są tymi elementami ćwiczeń, które mogą zachęcić do korzystania z nich nie tylko dzieci, które rozpoczynają naukę pisania i czytania.[...] Jak pisze Autorka „ Mnemoliterki”, to ćwiczenia do wprowadzania i utrwalania liter podobnych pod względem kształtu, wykorzystujące mnemotechnikę w postaci zakładek obrazowych, inaczej alfabet skojarzeniowy. Litery wielkie i małe o podobnym obrazie graficznym oraz litery podobne o odmiennym kierunku i położeniu zostały skojarzone z przedmiotami przypominającymi cechy charakterystyczne danej litery i jej odmienności. We wstępie Autorka zamieszcza instrukcję używania ćwiczeń. Daje podstawowe wskazania w tym zakresie, stąd te ćwiczenia mogą wykorzystywać nie tylko nauczyciele, ale również osoby z najbliższego środowiska dziecka. Wydaje się, że materiał ćwiczeniowy w takiej postaci pomoże dzieciom, nie tylko mającym trudności w rozpoznawaniu znaków graficznych, ale także tym, które mają zaburzone funkcje spostrzegawczości wzrokowej, w nabywaniu umiejętności prawidłowego odczytywania i pisania poznawanych liter. Zamieszczone różnorodne ćwiczenia mogą zachęcać do podejmowania pracy z nimi. Autorka świadomie nie wskazuje jakie dzieci mogą korzystać z tych ćwiczeń. Użyta kolorystyka, rodzaje zadań i polecenia są tymi elementami ćwiczeń, które zachęcić mogą do korzystania z nich nie tylko przez te dzieci , które z rozpoczynają naukę pisania i czytania. W konkluzji chcę podkreślić, że materiały tego typy mogą być przydatne w pracy z dzieckiem zainteresowanym pisaniem, a także z tym, które rozpoczyna systematyczną naukę w szkole. Z recenzji prof. dr hab. Ireny Adamek