Żydowska wojna i Zwycięstwo

OD AUTORA "Żydowska wojna", napisana i wydana w 1965 roku, stała się natychmiast przedmiotem kontrowersji, ponieważ nie była zgodna z ówczesnym przepisem na przedstawianie okupacji i żydowskiej tragedii. Przez pół roku cenzura wstrzymywała recenzje. Książkę uratował Jarosław Iwaszkiewicz, najbardziej wpływowy pisarz tamtych lat, który 1 maja 1966 roku poświęcił jej swoją stałą kolumnę w "Życiu Warszawy" ("Rozmowy o książkach"). Wśród walorów utworu Iwaszkiewicz wymienił "tysiące przemilczeń i niedomówień". Autocenzura, która niewątpliwie była jedną z przyczyn tych niedomówień, skłoniła mnie również do zastosowania w tej autobiograficznej opowieści pewnych elementów fikcji literackiej, włącznie ze zmianą niektórych imion, nazwisk i nazw miejscowości. W obecnym wydaniu większość tych zabiegów została usunięta. "Zwycięstwo", które napisałem już jako uchodźca w 1968 roku w Kalifornii, jest dalszym ciągiem "Żydowskiej wojny". Ukazało się ono w styczniu 1969 roku nakładem Instytutu Literackiego Jerzego Giedroycia i kilkakrotnie w prasie podziemnej lat osiemdziesiątych, a w 1990 roku w poznańskim wydawnictwie dominikanów "W drodze". Pisząc je jako niezależną, autonomiczną opowieść, musiałem dla wyjaśnienia sytuacji przywoływać pewne wydarzenia z Żydowskiej wojny. W obecnym łącznym wydaniu usunąłem je jako zbędne. "Zwycięstwo" - które jest częścią drugą pięciotomowego cyklu na temat polsko-żydowskiego losu - zaczyna się od wyzwolenia, czyli tam, gdzie opowieści o Zagładzie się kończą. Wyzwolenie jest tu bowiem ukazane nie jako koniec, ale dalszy ciąg cierpień ludzi ocalonych od śmierci, ale nie od straszliwych strat, i pozostawionych w ciężkim stresie posttraumatycznym nie tylko bez pomocy, ale nawet troski. "Zastosowana przez Grynberga w swych dwóch pierwszych powieściach (1965, 1969) narracja prowadzona z punktu widzenia dziecka pozwoliła autorowi ustrzec się częstego w innych przypadkach oceniania czy moralizowania. Efektem jest niezwykła wręcz przejrzystość i przezroczystość opisu losu polskich Żydów w czasach II wojny i tuż po jej zakończeniu". Andrzej E. Grabowski, "Czytelnia Polityki" "Świat przedstawiony tutaj przypomina bałkański kocioł - wszyscy nienawidzą wszystkich. Wstrząsająca jest np. kłótnia dwóch Żydówek o to, która z nich bardziej sprzeniewierzyła się etyce, by przeżyć. Wstrząsające jest wyznanie małego narratora 'Ja już nigdy nie chcę być Żydem'. Ale co z tego, że nie chce - zawsze nim będzie". Piotr Bratkowski, "Gazeta Wyborcza"