Podmiotowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem osób z uszkodzonym słuchem

Z Wstępu

[...] Jakość życia w dzisiejszych czasach uzależniona jest od wielu czynników, w tym środowiskowych. Paradoksalnie to, co powoduje, iż człowiek wyżej funkcjonuje, co polepsza jego egzystencję, może wpływać bardzo destrukcyjnie na niego samego. Człowiek wykorzystuje możliwości techniki do przeobrażenia na własną modłę i dla własnej użyteczności świata, z jednej strony kreując dla siebie lepsze możliwości życia, ale z drugiej strony tworząc środowisko nienaturalne, wręcz wrogie dla niego samego, niesprzyjające, stresogenne i trudne adaptacyjnie. Niehigieniczny tryb życia, wszechobecne zanieczyszczenia, hałas powodują powstawanie wielu niedomagań zdrowotnych.

Do chorób i niesprawności cywilizacyjnych XXI wieku należą także uszkodzenia zmysłów, w tym słuchu. Szacuje się, iż liczba osób dotkniętych niedosłuchem wynikającym z przyczyn głównie środowiskowych będzie wzrastać. Od 1986 do 2010 roku WHO (2010) odnotowało 662-procentowy wzrost zapadalności na uszkodzenia słuchu (z 42 mln do 278 mln ludzi na świecie), choć mówi się, iż liczba rzeczywista wynosi nawet 900 mln osób. Najliczniejszą grupę stanowią osoby, których niedosłuch nie ma przyczyn genetycznych, a właśnie środowiskowe i/lub wynikające ze starzenia się komórek słuchowych. To młodzież i dorośli z różnym stopniem – głębokością – problemów percepcyjnych, wymagający stałej opieki i wsparcia w funkcjonowaniu. Generuje to potrzebę tworzenia systemu pomocy, rehabilitacji i opieki zdrowotnej innej niż dotychczas, skupiającej się nie tylko na grupie dzieci i ich rozwoju mowy czy wykorzystywaniu informacji akustycznych, ale także na terapii skoncentrowanej na wsparciu holistycznego, bio-psycho-społecznego funkcjonowania wszystkich osób z deficytami słuchowymi, niezależnie od wieku.

Szacuje się, iż specjalistyczny sprzęt medyczny poprawiający lub umożliwiający percepcję dźwięków posiada tylko jedna na czterdzieści osób z uszkodzonym narządem słuchu, co stanowi niespełna 10% osób wymagających wsparcia technicznego w rozumieniu treści przekazu na całym świecie (WHO, 2010).

Zakładając, iż każda z tych osób otrzymała odpowiednią pomoc rehabilitacyjną, nadal 90% potrzebujących pozostaje absolutnie bez żadnego wspomagania funkcjonowania. Szacuje się, iż w samej Polsce ok. 900 tys. osób cierpi z powodu ubytku słuchu. Rokrocznie u ok. 300 noworodków stwierdza się wadę słuchu, a ok. 100 osób dorosłych traci słuch w wyniku różnych wypadków. Dane statystyczne pokazują, iż jedynie 20% osób potrzebujących korzysta ze specjalistycznych sprzętów wspomagających słyszenie, większość z nich nie jest objęta żadną pomocą specjalistyczną (Biuro Kongresu Kobiet, 2011). Powyższe dane ukazują ogrom braków w systemie terapii, w szczególności osób starszych, od najniższego szczebla – dostępu do środków umożliwiających egzystencję w świecie dźwięków – po rehabilitację postprotetyczną. Obserwując możliwości uzyskania pomocy, można rzec, iż z wiekiem człowiek może spodziewać się coraz mniejszego wsparcia ze strony profesjonalistów, także w zakresie oddziaływań protetycznych i psychopedagogicznych związanych z protezowaniem i terapią postprotetyczną.

Rehabilitacja osób z uszkodzonym słuchem nie może ograniczać się do działań terapeutycznych, ale przede wszystkim musi wzmacniać umiejętności życia i współżycia w otoczeniu; przygotowywać do radzenia sobie z codziennymi trudnościami. Rehabilitacja powinna uwzględniać i poszerzać ofertę pomocy o wsparcie człowieka w adaptacji i readaptacji do warunków środowiska, wykształcania odpowiedniego obrazu siebie, wzmacniania struktur osobowości, formowania tożsamości i wykorzystywania potencjału poznawczego, emocjonalnego i innych ważnych z psychopedagogicznego punktu widzenia obszarów, ułatwiających radzenie sobie z trudami egzystencji.

System rehabilitacji nie powinien koncentrować się jedynie na osobach już dotkniętych niedosłuchem, lecz obejmować oddziaływaniami profilaktycznymi i szerzącymi wiedzę na temat zjawiska niedosłuchu całe społeczeństwo. Warunkiem stworzenia odpowiednich, spersonalizowanych programów pomocowych są poznanie potrzeb osób z uszkodzonym słuchem, możliwości i specyfiki ich funkcjonowania oraz aktualizacja stanu wiedzy na ten temat. [...]

Monografia Podmiotowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem osób z uszkodzonym słuchem jest obszerną pracą empiryczną poświęconą psychologicznym aspektom funkcjonowania w warunkach głuchoty. Ciągle odczuwa się niedosyt badań z tego zakresu, zarówno ze względu na wyzwania metodologiczne związane z ograniczeniem instrumentarium badawczego uwzględniającego różnice językowe i kulturowe, jak i z uwagi na zakwestionowanie istnienia psychologii głuchych jako takiej. Warto o tym wspomnieć, bo nawet akceptacja tej skrajnej tezy Harlana Lane’a nie zmniejsza zapotrzebowania na rzetelną wiedzę psychologiczną, użyteczną we wspomaganiu, edukacji, rehabilitacji i – jeśli trzeba – to także (psycho)terapii osób z uszkodzonym słuchem. Trzeba więc podkreślić, że Autorka książki podjęła się bardzo trudnego zadania. […] W obszarze badań wyznaczonym przez Annę Czyż ukazane zostały w mrówczy sposób ciekawe analizy […]. Może to zapoczątkować nowe poszukiwania i nowe działania wspierające na rzecz osób z uszkodzonym słuchem.

Z recenzji wydawniczej dr hab. Doroty Podgórskiej-Jachnik, prof. UKW

Autorka przygotowała obszerne studium dotyczące interesującej problematyki wspomagania tej grupy osób, które z powodu ograniczeń w procesie odbioru informacji narażone są na przeżywanie mniej lub bardziej nasilonego stresu. Badania […] zostały przeprowadzone poprawnie, z uwzględnieniem najnowszej literatury przedmiotu […]. Na podkreślenie zasługuje szczegółowa analiza tematyki radzenia sobie ze stresem. Autorka ukazała dość złożone konsekwencje trudności występujących u osób z uszkodzeniem słuchu w procesie komunikacji. […] Książka może stanowić cenną pomoc zarówno dla specjalistów zajmujących się omawianą problematyką, jak i rodzin osób z uszkodzonym słuchem. […] W publikacji tej znajdą dla siebie cenne inspiracje nie tylko profesjonaliści, ale także studenci takich kierunków, jak: pedagogika specjalna, psychologia i logopedia.

Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Tadeusza Gałkowskiego