Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie

Zwykliśmy powtarzać, że romantyzm i literatura romantyczna należą do najważniejszych składników polskiej tożsamości narodowej, są jej kamieniem węgielnym i źródłem. Maria Janion wyraźnie pokazuje, że bywa to również źródło zatrute, a nasza tożsamość bardziej oparta jest na fantazmatach i przesądach niż solidnej lekturze i wiedzy szczególnie jeśli chodzi o tematy żydowskie. Bohater, spisek, śmierć - to podstawowe pojęcia kanonu polskiej historii heroicznej, patriotycznej, a więc dominującej w rozpowszechnionych wyobrażeniach. Autorka próbuje spojrzeć na nie od strony żydowskiej. Bohater to przede wszystkim Berek Joselewicz, prawdopodobnie prototyp Mickiewiczowskiego Jankiela. Dzieje pułkownika żydowskiego z czasów kościuszkowskich, podobnie jak powstańców z warszawskiego getta, stanowią dobitne zaprzeczenie stereotypu Żyda-tchórza i wpisują się w polską narrację heroiczną rodem z romantyzmu, jedyną, jaka daje Żydom prawo wstąpienia do panteonu polskich bohaterów narodowych. Spiskiem żydowskim szczegółowo, jak
pokazuje Maria Janion, zajmował się Zygmunt Krasiński, tworząc w Nie-boskiej komedii nowożytną sztancę antysemickiej narracji, mit założycielski polskiego antysemityzmu. Przeciwstawne poglądy Mickiewicza nie zyskały ani tej siły, ani takiego zasięgu. Śmierci przygląda się autorka na kilka sposobów. W kontekście mitu mordu rytualnego, który inspirował pogromy od średniowiecza do współczesności. W oprawie heroicznej - jak walka i śmierć Joselewicza czy legion żydowski Mickiewicza. W rewolucyjnym zamęcie, wedle stereotypów wywoływanym i planowanym przez Żydów w celu uzyskania władzy nad całym światem. Wreszcie pisze o śmierci jako sposobie rozwiązania żydowskiego problemu tak jak ono się przedstawia Calkowi Perechodnikowi, autorowi Spowiedzi, swoiście ironicznego "dzieła przeklętego", oraz Imre Kertészowi, twórcy genialnego Losu utraconego, który stwierdza: "O czymkolwiek myślę, zawsze myślę o Auschwitz. Jeśli mówię o czymś na pozór całkiem innym, to i tak mówię o Auschwitz. Jestem medium ducha Auschwitz.
Auschwitz mówi przeze mnie." Co mówi? Oto również pytanie Wykładów żydowskich.