Żyjąc tracimy życie

Jak się czuje człowiek w swoim życiu? Na to pytanie odpowiedziało wielu pisarzy - bohaterów tej książki, m.in. Gombrowicz, Leśmian, James, Poe, Wilde, Grass, Czapski, Auster, Różewicz, Krall. Szukają oni formy dla nazwania dziwnych perypetii życia wewnętrznego każdego z nas. Jest to zmaganie z odczuciem najbardziej osobistym, odczuciem własnego istnienia.

W historii samobójstwa Kleista, w prozie Gombrowicza i Grassa, w znanej Mickiewiczowi mitycznej botanice, w pamiętnikach Chateaubrianda i opowieściach Edgara Allana Poe Maria Janion śledzi sąsiedztwo świata żyjących i nieznanej "drugiej strony". Okazuje się ono fundamentalną cechą naszej kultury. Przerażenie i piękno stanowią o tragizmie ludzkiej egzystencji, widocznym zwłaszcza w Mitologii Greków i Rzymian Zygmunta Kubiaka, o której entuzjastycznie pisze autorka. Tragizm może jednak ulec zawieszeniu – jak w Szekspirowskim Śnie nocy letniej, o którym mowa jest w innym eseju. Dzienniki osobiste Amiela i Czapskiego ujawniają "myśl nieokreśloną" intymistów. Literatura igra złudzeniami właściwymi nieodmiennie widzeniu i poznaniu. Ale też to literatura stawia przed nami bolesny, szczególnie po XX wieku, dylemat "estetycznego pozoru".

Świadomość utraty życia powoduje próby zatrzymywania jak największej ilości drobin i ocalenia ich na wszystkie możliwe sposoby. To idea, która mnie prześladuje - mówi Maria Janion.
W tej niezwykle osobistej książce granica między literaturą a życiem jest równie niewyraźna, jak ta oddzielająca świat żywych od nieznanej "drugiej strony". W tym nieuchwytnym punkcie, gdzie niewiele dzieli grozę od piękna, a prawdę od pozoru, rodzą się najważniejsze paradoksy ludzkiej egzystencji.