Transtroemer - poeta ludzkiej podświadomości (sylwetka laureata)

Tegoroczny laureat literackiej Nagrody Nobla 80-letni szwedzki poeta Tomas Transtroemer , który przez wiele lat pracował jako psycholog, w wielu wierszach przedstawia zderzenie ludzkiej psychiki z oderwaną od natury współczesną cywilizacją. 80-letni poeta jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych na świecie przedstawicieli szwedzkiej literatury. W opisach jego poezji powtarzają się frazy o "surrealistycznej wyobraźni". Nobla otrzymał za "zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości" - jak to ujęła Szwedzka Akademia w oficjalnym komunikacie.

Urodzony 15 kwietnia 1931 roku w Sztokholmie w rodzinie nauczycielki i dziennikarza, Transtroemer wychowywał się w rozbitej rodzinie. W dzieciństwie często spędzał wakacje na wyspie Runmaro - jej surowy krajobraz będzie się po latach pojawiał w jego poezji. Jako dziecko przyszły poeta marzył o zostaniu archeologiem, odkrywcą zaginionych cywilizacji, potem chciał poświęcić się malarstwu i muzyce - przez całe lata codziennie grywał na pianinie i organach.Wiersze zaczął pisać jako nastolatek.
Transtroemer studiował historię literatury i religii, a także psychologię na uniwersytecie w Sztokholmie. Przez kilka lat był asystentem na wydziale psychologii, a w 1960 roku zaczął pracę w Roxtunie - szwedzkim ośrodku dla trudnej młodzieży.

* Pierwszy zbiorek, który opublikował w 1954 roku zatytułowany "17 wierszy" uznany został w Szwecji za jeden z najbardziej interesujących debiutów dekady.*W kolejnych tomikach poeta opisywał m.in. swoje podróże po Bałkanach, Hiszpanii i Afryce. Tegoroczny noblista jest też tłumaczem, przekładał na szwedzki m.in. wiersze Czesława Miłosza . Poezję Transtroemera cechuje duża zwięzłość. Pisze o doznaniach religijnych, jego wiersze często inspirowane są muzyką, poruszają problemy zagubienia człowieka we współczesnym świecie. Język poezji Transtroemera jest wyciszony, jednocześnie w utworach spotyka się obrazy pełne paradoksów.

W Polsce ukazały się takie zbiorki wierszy jak m.in. Moja przedmowa do ciszy (1992), Muzeum motyli (1994), Gondola żałobna (1996), Późnojesienny labirynt (1997), Niebieski dom (2000), Podsłuchany horyzont (2005). Sam poeta swoje wiersze nazywa "miejscami spotkań", gdzie zderza ze sobą światło i ciemność, rzeczy zewnętrzne i schowane głęboko, bo "takie połączenia tworzą najbliższy obraz człowieka".

W 1990 r. poeta miał udar mózgu. Częściowo sparaliżowany w następstwie choroby, poświęcił się odtąd całkowicie twórczości poetyckiej. Mimo niedowładu oraz przejściowej utraty mowy nie zaprzestał spotkań z czytelnikami.Pomaga mu w tym jego żona - Monika - która towarzyszy poecie w podróżach i spotkaniach publicznych. Jak twierdzą uczestnicy tych spotkań (w Polsce ostatnio w 1999 r. w Krakowie), małżonkowie porozumiewają się przy pomocy swoistego, ledwo zauważalnego dla postronnych kodu znaków.

"To poeta, który napisał niewiele wierszy, bo też w ogóle niewiele pisał. Był psychologiem, psychiatrą z zawodu, pisał przy okazji; głównie wiersze, trochę prozy poetyckiej. Jego teksty są bardzo mocne, wyraźne, bardzo metaforyczne, bardzo skandynawskie, nordyckie, ze skałą, śniegiem, ze szwedzkim krajobrazem pełnym fiordów i mroku nocy zimowej.To znakomita poezja - powiedział PAP Tomasz Jastrun , który osobiście poznał tegorocznego noblistę.

" Transtroemer całkiem często bywał w Polsce. Nawet po swojej katastrofie życiowej. Pamiętam takie spotkanie z nim niedawno. To chyba było w filharmonii. Grał trochę na fortepianie. Trochę czytał, czytano też jego wiersze. Miał dużą publiczność. Ma w Polsce wielu wyznawców. Cenili go Miłosz i Szymborska . Wiele jego książek poetyckich ukazało się po polsku. Jest też przyjacielem Polski. Czuje się bardzo związany z Polską. Jako dziecko bardzo przeżył napad Niemiec na Polskę i Powstanie Warszawskie. Blisko w jego świadomości są polska literatura, sztuka, historia" - przypomniał Jastrun .

* Nazwisko Trastroemera od lat pojawiało się w noblowskich rankingach. W tym roku, podobnie jak w poprzednich, w porze ogłoszenia laureata nagrody dziennikarze czekali w pełnej gotowości przed jego domem w Sztokholmie.* Żona poety Monika, powiedziała wówczas zgromadzonym przed mieszkaniem noblisty dziennikarzom, że "oboje są bardzo zaskoczeni". Spodziewali się, że w razie przyznania Transtroemerowi nagrody, sekretarz Akademii Szwedzkiej uprzedzi ich telefonicznie choć na pół godziny przed ujawnieniem decyzji.

"Czekaliśmy i czekaliśmy, ale nie traciliśmy nadziei. To bardzo szczęśliwy dzień dla nas wszystkich, dla wydawnictwa" - powiedziała Anna Tillgren z wydawnictwa Bonniers, które publikuje wiersze Transtroemera w Szwecji.

" Transtroemer stawia w swojej poezji wielkie pytania. Pisze o śmierci, historii i pamięci, naturze" - powiedział po ogłoszeniu werdyktu Peter Englund, sekretarz Szwedzkiej Akademii.

* Transtroemer jest pierwszym Szwedem, który otrzymał literackiego Nobla od nagrody dla Eyvinda Johnsona i Harry'ego Martinsona, którzy odebrali ją ex aequo w roku 1974. Tamten Nobel wzbudził wiele kontrowersji, głównie dlatego, że obaj szwedzcy literaci zasiadali w gronie przyznającym nagrodę, czyli głosowali sami na siebie.* Może dlatego Englund podkreślił, że Akademia jest zawsze bardzo ostrożna w przyznawaniu Nobla swoim rodakom, aby uniknąć posądzenia o stronniczość. Dodał też, że decyzja o nagrodzeniu Transtroemera była bardzo dokładnie przemyślana. 80-letni poeta jest siódmym szwedzkim laureatem literackiego Nobla.