Śmiech po żydowsku

"Jajtełes pogrążony w rozmowie z Binensztychem przechadza się koło własnego domu. Spogląda przypadkiem w okno i dostrzega w nim jakiś podejrzany cień. Przerywa rozmowę i usiłuje zajrzeć, ale okazuje się na to zbyt niski. Binensztych jest wyższy o półtorej głowy, więc Jajtełes prosi go, żeby on zajrzał i powiedział, co widzi.
"U twojej Róży jest jakiś mężczyzna, ale ja go nie znam. A gdzie Róża? Aha, leży w łóżku. Słuchaj, on się rozbiera! Coś takiego! Jak on się nie wstydzi stać goły, przy świetle i jeszcze w takim stanie. A teraz on wchodzi do niej pod kołdrę."
Jajtełes: "I co oni tam robią?"
Binensztych: "Już nie wiem. Zgasili światło."
Jajtełes drapie się zafrasowany w głowę: "Uj, ta niepewność!"

Większość żydowskich dowcipów obfituje w tendencje do krytykowania siebie i świata. Samokrytyka bowiem znamionuje całe piśmiennictwo żydowskie. Jednakże pełnię swej rozmaitości, głębi i ostrości dowcip żydowski osiąga dopiero w przeciągu ostatnich stu lat u Żydów z Europy Środkowej i Wschodniej. Z trzech powodów dowcipy żydowskie są głębsze, bogatsze, bardziej dowcipne i urozmaicone niż u wszystkich innych ludów europejskich i pozaeuropejskich. Dwa powody to straszliwa presja zewnętrzna i wewnętrzna, której poddawani byli Żydzi na wygnaniu, oraz szczególny talent humorystyczny. Trzeci i nie mniej ważny czynnik to wykształcenie talmudyczne, jakie żydowscy mężczyźni na wschodzie odbierali aż do ostatnich dziesięcioleci. Dzisiaj nigdzie już nie znajdziemy warunków, które stworzyły dowcip żydowski i doprowadziły go do rozkwitu. Możemy tylko zbierać dowcip żydowski, rozumieć go i czerpać z niego przyjemność. Salcia Landmann

Któż jest bardziej uosobieniem dowcipu, niżeli Żydzi? Między innymi przez to, że potrafią, jak żaden inny naród na świecie, pokpiwać i czasem nawet bezlitośnie drwić także z samych siebie. Choćby ta okoliczność jest świadectwem wyjątkowego poczucia dystansu oraz inteligencji, która i poza tym wyróżnia dowcip żydowski. Robert Stiller