Gnostycy

Od dwóch tysięcy lat wciąż na nowo pojawiają się myśliciele i prądy polityczno-teologiczne, dla których stworzenie jest dziełem złego boga. W jaki sposób ludzie mogą się wybawić od tego świata, odczuwanego jako "najgorszy ze wszystkich światów"? Odpowiedzi na to pytanie - o daleko idących filozoficznych i politycznych konsekwencjach - udzielali u schyłku Cesarstwa Rzymskiego "gnostycy".
W tych mrocznych czasach szukali oni wyższego poznania (gnosis), a zwolenników znajdywali nie tylko wśród ludzi wykształconych. Wczesne chrześcijaństwo, które zwłaszcza ze względu na swoją Ewangelię Jana samo było podejrzewane o gnostycyzm, dopiero po przejściu licznych dogmatycznych wstrząsów przekształca się w Kościół katolicki. Zasadnicze znaczenie odgrywają przy tym spory z gnostyckimi przeciwnikami - Szymonem Magiem, Marcjonem i Bazylidesem.
Nawet brutalność, z jaką tradycja gnostycka była tłumiona przez zwycięskie Kościoły państwowe, nie doprowadziła do jej przerwania. Odżywa ona w potężnych ruchach kacerskich średniowiecza, takich jak paulicjanie, bogomili i katarzy. Uskrzydla licznych wielkich mistyków chrześcijańskich oraz żydowsko-kabalistycznych i wywiera też u progu epoki nowożytnej wpływ na systemy hermetyczne renesansowych uczonych.
Przede wszystkim jednak myślenie gnostyckie wyciska swoje piętno na wielu nowoczesnych filozofiach i ideologiach politycznych z najrozmaitszych obozów. Stanowi tło duchowe nie tylko dla Fichtego, Schopenhauera, Wagnera i Heideggera, ale także dla Rudolfa Bultmanna, Carla Schmitta i Josepha Goebbelsa oraz dla C.G. Junga, Rudolfa Steinera, T.W. Adorna i Ernsta Blocha. Wspaniale napisana polemika Michy Brumlika wprowadza w interesujący sposób w tę wielką, niekiedy straszliwą tradycję wrogiego światu myślenia.