Rusz się człowieku kl. II: Obudowa metodyczna programu wychowania fizycznego „Rusz się człowieku”. Klasa II szkoły podstawowej. Edukacja wczesnoszkolna: Plan pracy: 120 scenariuszy zajęć

Nieco teorii

Metody realizacji zadań w wychowaniu fizycznym

Metoda to droga dochodzenia do celu, świadomie podejmowane czynności dla osiągnięcia założonego efektu. Stanisław Strzyżewski definiuje metody wychowania fizycznego jako
[…] sposoby stawiania uczniów w sytuacjach zadaniowych, w których uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego funkcjach, zdobywają wiadomości, umiejętności i nawyki w zakresie kultury fizycznej oraz kształtują pozytywną postawę wobec niej.

Ze względu na wymagany poziom aktywności uczniów zadania realizowane w procesie wychowania fizycznego autor ten podzielił na trzy podstawowe grupy i przyporządkował do tych zadań odpowiednie metody:

1. Zadania ściśle określone, które wymagają precyzyjnego sterowania zewnętrznego – nauka technik i taktyk sportowych, korekcja postawy oraz rehabilitacja prowadzone są za pomocą metod reproduktywnych (odtwórczych), takich jak: naśladowcza ścisła, zadaniowa ścisła, programowego uczenia się.
2. Zadania częściowo określone, które uczniowie mogą w miarę samodzielnie wykonać – realizowane są przez zastosowanie metod pro­aktywnych (usamodzielniających), takich jak: zabawowo-naśladowcza, zabawowa klasyczna, bezpośredniej celowości ruchu i programowego usprawniania się.
3. Zadania problemowe, które wymagają pełnej samodzielności i inwencji twórczej, są wykonywane metodami kreatywnymi (twórczymi), takimi jak: ruchowej ekspresji twórczej i problemowa.

W zależności od warunków i wieku uczniów wymienione powyżej zadania mogą być realizowane odpowiednimi metodami szczegółowymi, które zostaną omówione w dalszej części książki. Zastosowane metody, formy i środki dydaktyczne są określoną strategią wykonania danego zadania, które z kolei wynikają z założonych celów edukacyjnych, co można przedstawić następująco:

W teorii wychowania fizycznego są stosowane różne podziały metod. Systematyka zaproponowana przez Wacława Gniewkowskiego obejmuje dwie grupy metod prowadzenia zajęć:

1. Metody twórcze, kreatywne, które oparte są na naturalnym ruchu, sprzyjają realizacji zadań problemowych, wymagających pełnej samodzielności oraz inwencji twórczej uczniów. Należą do nich:

metoda opowieści ruchowej,

gimnastyka twórcza Rudolfa Labana,

praca szkolna Carla Orffa,

gimnastyka rytmiczna Marii i Alfreda Kniessów,

metoda problemowa.

2. Metody odtwórcze, odwołujące się do pamięci ćwiczącego, w której przechowywane są pewne rodzaje ruchów i czynności, lub opierające się na pokazie, czyli odtwarzaniu ruchu przez nauczyciela i obserwowaniu go przez ucznia. Autor zalicza do nich:

zabawy naśladowcze,

metodę zabawowo-naśladowczą,

metodę zadań ruchowych zamkniętych,

metodę ścisłą,

metodę programowego nauczania,

metodę małych obwodów.

Charakterystyka wybranych metod realizacji zadań ruchowych

Zabawy naśladowcze to naśladowanie różnych ruchów, ich odtwarzanie w zabawie. Przykłady:
Cień (w parach) – uczeń podąża za swoim partnerem i naśladuje jego ruchy.
Mycie lustra (w parach) – uczniowie wykonują ruchy mycia lustra, wzajemnie się naśladując.
Echo (uczniowie ustawieni w szeregu) – pierwszy uczeń wykonuje określony ruch, pozostali kolejno wykonują te same ruchy.
Rób tak, nie rób tak – nauczyciel wykonuje pewne ruchy, które powtarzają dzieci poza jednym, oznaczonym wcześniej (np. dotknięcie czoła); kto powtórzy ten ruch, zostaje „gapą”.
Orkiestra – wybrany uczeń zostaje dyrygentem i demonstruje ruch symulujący grę na określonym instrumencie, pozostali naśladują jego ruchy.

Metoda zabawowo-naśladowcza to wykonywanie ruchów opisanych słownie i wywołanie w pamięci dziecka czynności widzianych lub stworzonych w wyobraźni. Nauczyciel nie powinien sugerować sposobu wykonania ruchu, pozwalając na swobodne interpretowanie czynności, według własnej inicjatywy i fantazji.

Przykłady:

Koci grzbiet.

Czarownica latająca na miotle.

Dzieci opalające się nad wodą.

Człowiek zmęczony i wypoczęty.

Chwiejące się drzewa na wietrze.

Wkręcanie żarówki.

Metoda (zadaniowa) bezpośredniej celowości ruchu to wykonywanie przez ucznia ruchów, które stanowią dla niego bezpośredni, zrozumiały i atrakcyjny cel. Nie są to zadania realizowane z nakazu, ale samodzielnie, zmierzające do rozwiązania według własnych możliwości. Nauczyciel poleca uczniom wykonanie prostego zadania w odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej. Metoda ta obejmuje ruchy łatwe, zrozumiałe, niewymagające długich wyjaśnień.

Przykłady:
Podrzucić piłeczkę do góry, wykonać obrót i złapać piłeczkę.
Ze skakanki zwiniętej spiralnie na podłodze za pomocą nóg uformować koło, a następnie zwinąć z powrotem w spiralę.
Leżące na palcach stopy pudełko podrzucić do góry i złapać.
Piórko podrzucić do góry, po czym poruszać się dowolnie i jednocześnie dmuchać tak, by nie spadło na podłogę.

Metoda ścisła to najstarsza metoda stosowana w wychowaniu fizycznym, polegająca na ruchu odwzorowywanym z pokazu lub wykonanym na podstawie opisu słownego. Ćwiczenia wykonywane są jednocześnie, na komendę lub w podanym rytmie. Metoda ta nie sprzyja indywidualizacji, wyrabianiu samodzielności, samokontroli i samooceny. Nadaje się tylko do realizacji zadań ściśle określonych, których celem jest opanowanie elementarnych technik ruchu, rozwój sprawności motorycznych, wzmocnienie konkretnych grup mięśniowych lub korelacja wad postawy. Przykłady:
Ćwiczenia kształtujące szyi – w siadzie skrzyżnym, krążenie głową w prawą, a następnie w drugą stronę.

Ćwiczenia kształtujące nóg – podskoki zwarte i rozkroczne (na przemian) w tempie nadawanym przez nauczyciela.
Ćwiczenia tułowia – z postawy skłony tułowia w przód z pogłębieniem, w tempie wyliczanym przez nauczyciela.

Metoda programowego nauczania to metoda daleko posuniętej indywidualizacji przy zachowaniu pozorów samodzielności. Nauczyciel opracowuje dokładny program działania dla każdego ucznia, a on, realizując go, zmierza małymi krokami do celu finalnego. Do nauczyciela należy demonstrowanie elementów ruchu, czuwanie nad ich prawidłowym wiązaniem w całość, korygowanie błędów, objaśnianie. Uczeń powinien stosować się do poleceń i wskazówek nauczyciela. Jest to metoda mało praktyczna, szczególnie dla nauczania zintegrowanego, ponieważ nadmiernie obciąża nauczyciela dokumentacją, instruktażem, kontrolą i szczegółowym oprogramowaniem.

Metoda małych obwodów jest odmianą metody nauczania programowego. Dotyczy rozwijania umiejętności lub cech motorycznych. Istota jej polega na przygotowaniu przez nauczyciela zadań etapowych, które wdrożą uczniów do zadania głównego, polegającego na opanowaniu określonej, złożonej umiejętności. Nauczyciel urządza cztery−pięć stanowisk, na których uczeń wykonuje ćwiczenia przygotowawcze, a na ostatnim dokonuje syntezy poprzednich działań, wykonuje zadanie w całości. Przykład: stanowisko pierwsze – wyrzut piłki w górę i chwyt; stanowisko drugie – rzut piłki o ścianę z odległości półtora metra w wyznaczone miejsce i chwyt; stanowisko trzecie – podania piłki w parach w miejscu w odległości dwóch−trzech metrów; stanowisko czwarte – podania piłki w trójkach z przebiegnięciem po podaniu; stanowisko piąte – gra „do pięciu podań”.
Metoda opowieści ruchowej polega na tym, że nauczyciel opowiada bajkę, historyjkę, wydarzenie, a dzieci słyszaną treść ilustrują ruchem. Obraz ruchowy powinien angażować ich wyobraźnię, jednocześnie podnosząc sprawność morfofunkcjonalną organizmu. Wykonywane przez ucznia ruchy mogą być o różnym charakterze (biegi, skoki, czworakowanie, pełzanie, ciąganie, pchanie, noszenie itp.). Nauczyciel, by nie pozbawić dzieci działania kreatywnego, w czasie opowieści powinien ograniczyć do minimum sugerowanie, jak należy ilustrować poszczególne fragmenty. Metoda ta jest bardzo przydatna w nauczaniu zintegrowanym, gdyż może wiązać wychowanie fizyczne z innymi edukacjami.

Przykład opowieści:
W pochmurny dzień dzieci wyszły na spacer. Było zimno, dlatego próbowały rozgrzać się podskokami. Wiał silny wiatr, drzewa przechylały swoje gałęzie. Nagle rozpadał się deszcz. Wszyscy szybko uciekli pod daszek przystanku. Było tam bardzo ciasno. Kłócili się i przepychali, ponieważ każdy chciał się schować. Tylko niektórzy przezornie zabrali parasole i teraz, gdy je otworzyli, mogli sobie spokojnie spacerować w trakcie deszczu. Dzieci schowane pod daszkiem próbowały przebiegać szybko do drugiego schronienia – pod dach sklepu. Na szczęście deszcz szybko ustał, wyjrzało słoneczko i wszyscy uradowani wybiegli na łąkę. Skakali przez kałuże, biegali i się śmiali. Wtem zauważyli skaczące w trawie małe żabki, które bardzo im się spodobały. Nagle na niebie pojawiła się tęcza. Dzieci pokazywały ją sobie palcami, próbowali jej dotknąć, chcieli pobiec w takie miejsce, gdzie się zaczyna, ale pani zawołała wszystkich i w parach wrócili do szkoły.

Gimnastyka twórcza Rudolfa Labana służy do rozwijania naturalnej ruchliwości dziecka i podkreślenia przez ruch swojej indywidualności. Nauczyciel operuje ruchowymi zadaniami otwartymi i zamkniętymi, a przy nauczaniu ćwiczeń muzyczno-ruchowych – ćwiczeniami w formie ścisłej. Określa zadania, pozostawiając uczniom swobodę ich wykonania, wyjaśnia, co mają robić, natomiast sposób ich realizacji zależy od inwencji twórczej, pomysłowości, fantazji, doświadczeń ruchowych dzieci. W metodzie uwzględnia się: łączenie ruchu z muzyką, z rytmem, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, zabawy taneczne, pantomimę, opowieść ruchową, dramę. W przypadku ćwiczeń na przyrządach daje się uczniom całkowitą swobodę w sposobie ich wykonania i rodzajach. Gimnastykę twórczą można stosować w formie krótkich wstawek lub małych fragmentów lekcji zamiast tradycyjnych ćwiczeń kształtujących, ćwiczeń z przyborem i przyrządem z podkładem muzycznym, ćwiczeń stanowiących część główną lekcji. Twórca metody podzielił materiał ćwiczebny według psychologicznych kryteriów. Ustanowił szesnaście tematów o wzrastającym stopniu trudności, mających inny charakter ruchu lub różnorodne układy czynności. Pierwsze sześć tematów przeznaczone są dla dzieci w wieku do dziesięciu lat. [...]