Największe przekręty w historii literatury

Edgar Allan Poe pisał fikcyjne reportaże o lotach balonem przez Atlantyk i na Księżyc, John Swift "uśmiercił" kolegę po fachu, a para pewnych brytyjskich poetów zapoczątkowała nowy nurt w poezji. A chcieli jedynie wyśmiać przedstawicieli imagizmu. Przekonajcie się, jak mniej lub bardziej znani autorzy oszukiwali swoich czytelników, podając im na tacy zmyślone, ale bardzo przekonujące historie.

"Autobiograficzna" twórczość Clifforda Irvinga jest najlepszym przykładem na to, że kłamstwo ma krótkie nogi i zdecydowanie nie popłaca. W 1970 roku amerykański reporter postanowił wziąć na warsztat miliardera Howarda Hughesa, który w owym czasie stronił od życia publicznego. Irving wraz ze swoim przyjacielem Richardem Suskindem wpadł na niezbyt udany pomysł napisania "autobiografii" Hughesa, licząc, że ten nie będzie sobie zaprzątał głowy składaniem pozwów etc.

Irving się przeliczył, a konsekwencją jego twórczości była 17-miesięczna odsiadka w więzieniu. Cała sprawa zainspirowała Orsona Wellesa, który nakręcił "F for Fake!", ponadto sam Irving przedstawił swoją wersję wydarzeń w książce "The Hoax", zekranizowanej w 2006 roku z udziałem Richarda Gere'a.

Przez 10 lat - od 1996 do 2006 roku - J.T. LeRoy uważany był za jednego z najzdolniejszych amerykańskich pisarzy młodego pokolenia. W swoich powieściach i opowiadaniach poruszał najbardziej kontrowersyjne tematy - pisał o prostytucji dziecięcej, molestowaniu, uzależnieniu od narkotyków. Twierdził przy tym, iż wszystko inspirowane jest prawdziwymi wydarzeniami z jego życia. Krytycy byli zachwyceni talentem młodego pisarza (gdy publikował pierwszą powieść "Sarah" miał zaledwie 19 lat). LeRoy był tak popularny, że miał nawet romans z Hollywood - był autorem scenariusza do filmu "Słoń" znanego reżysera filmów niezależnych, Gusa van Santa.

W wywiadach LeRoy mylił się czasem opowiadając o swoim życiu. Wpadki te usprawiedliwiano jednak trudnym dzieciństwem pisarza. Dopiero w październiku 2005 roku dziennikarka magazynu "New York", zasugerowała, że LeRoy może być postacią fikcyjną wymyśloną przez pisarkę Laurę Albert. I miała rację - LeRoy nigdy nie istniał. Książki były autorstwa Albert (rocznik 1965), a rolę nieśmiałego pisarza odgrywała Savannah Knoop - szwagierka Albert.

Binjamin Wilkomirski urodził się w 1941 roku, ale jakimś cudem udało mu się opisać wspomnienia z dzieciństwa, przypadającego na lata 1939-1948. Autor książki "Fragmenty: Wspomnienia z dzieciństwa" opowiada w niej o swoim ciężkim losie w okresie Holocaustu, mimo że pod koniec wojny miał nie więcej niż cztery lata. Co więcej, spędził je w bezpiecznych warunkach w Zurychu. Oszustwo Wilkomirskiego wyszło na jaw pod koniec lat 90., kiedy do autora przybył dziennikarz z prośbą o udzielenie wywiadu.

Na nieszczęście oszusta reporter był doskonale obeznany w temacie Holocaustu (jego ojca wywieziono do Oświęcimia) i wyłapał nieścisłości w wypowiedziach Wilkomirskiego. Po nitce do kłębka, dziennikarz odkrył całą prawdę kryjącą się za "Fragmentami..." z 1995 roku.

Brytyjski pisarz znany między innymi z "Imperium słońca" zaprezentował w 1970 roku zbiór eksperymentalnych utworów (sam autor używał określenia "skondensowane nowele") pod tytułem "The Atrocity Exhibition", które powstawały od połowy lat 60. W środku można było znaleźć takie utwory jak "Plan for the Assassination of Jaquelin Kennedy", "Love and Napalm: Export USA", a także "Why I Want to Fuck Ronald Reagan". Ten ostatni rozdział, opublikowany pierwotnie w 1968 roku jako pamflet, był głównym powodem zniszczenia niemal całego nakładu amerykańskiego wydania "The Atrocity Exhibition".

J.G. Ballard przedstawił w nim pseudonaukowy artykuł z serią dziwacznych eksperymentów, które miałyby zmierzyć poziom psychoseksulanej atrakcyjności tytułowego bohatera. W okresie pierwszej publikacji "Why I Want to Fuck Ronald Reagan" późniejszy prezydent USA był gubernatorem stanu Kalifornia.

Radiowiec John Shepherd jest autorem dowcipu, przez który w latach 50. wielu księgarzy popadło w konsternację, a Theodor Sturgeon otrzymał zlecenie na napisanie książki. Wszystko zaczęło się od tego, iż Shepherd nie znosił sposobu, w jaki w tamtych czasach tworzono listę książkowych bestsellerów. W rankingu pojawiały się bowiem nie tylko najlepiej sprzedające się tytuły, ale i takie, o które klienci pytali najczęściej. Co więc zrobił Shepherd? Wymyślił powieść "I, Libertine" autorstwa nieistniejącego Fredericka R. Ewinga i polecił swoim słuchaczom, by zaglądali do księgarń i pytali o fikcyjną książkę.

Dowcip okazał się być strzałem w dziesiątkę. "I, Libetine" zyskiwało na popularności, a nawet wzbudzało kontrowersje - dość powiedzieć, że władze Bostonu zakazały publikowania książki, która nigdy nie została napisana! Ostatecznie jednak w 1956 roku książka przybrała fizyczną postać z inicjatywy wydawcy Iana Ballantine'a, który zatrudnił do tego celu Theodora Sturgeona.

Przez kilka lat w pierwszej połowie XX wieku w angielskiej i amerykańskiej poezji funkcjonował ruch, który przeciwstawiał się współczesnym kierunkom, idealizmowi i romantyzmowi. Imagizm, bo o nim mowa, znalazł się na celowniku Wittera Bynnera i Arthura Davidsona Ficke'a, którzy w 1916 roku popełnili satyryczny tomik poezji: "Spectra: A Book of Poetic Experiments". Autorzy wystąpili tam pod pseudonimami (Emanuel Morgan i Anna Knish), tworząc nie tylko serię prześmiewczych wierszy, ale również krótki manifest nowego ruchu.

Ku zdziwieniu autorów tomik zyskał sporą popularność i co najważniejsze - nie został uznany za żart. "Spectra: A Book of Poetic Experiments" natchnęła do działania (co prawda krótkotrwałego) przeciwników imagizmu, którzy stali się częścią nowego ruchu. Zaś Bynner i Davidson Ficke, mimo że mieli już wcześniej na swoim koncie cenione dzieła, byli w przyszłości kojarzeni wyłącznie z satyrycznym tomikiem.

Edgar Allan Poe jest znany z utworów pełnych surrealizmu, symbolizmu i makabry. I zapewne mało kto zdaje sobie sprawę, że XIX-wieczny autor "Kruka" prezentował specyficzne poczucie humoru w zmyślonych reportażach prasowych. W 1835 roku "relacjonował" wyprawę na Księżyc na pokładzie balonu, zaś dziewięć lat później przerobił ten pomysł na potrzeby reportażu o niejakim Moncku Masonie (bohater był wzorowany na prawdziwym baloniarzu Thomasie Moncku Masonie).

Według Edgara Allana Poe miał on przelecieć balonem nad Atlantykiem. Co ciekawe, fantazja pisarza mogła mieć wpływ na późniejszą twórczość Juliusza Verne'a, który wykorzystał pomysł podróżowania balonem w znanej wszystkim powieści "W 80 dni dookoła świata".

Kiedy w 1765 roku szkocki poeta James MacPherson zaprezentował "Pieśni Osjana", wielu znawców podchodziło do tego odkrycia z dużą nieufnością. MacPherson twierdził bowiem, że natknął się na manuskrypty z III wieku autorstwa szkockiego barda, wziął je na warsztat i przetłumaczył na język angielski. I choć ostatecznie specjalnie powołana komisja podważyła autentyczność tych dzieł (uznano, że MacPherson napisał je sam na bazie dostępnych mu materiałów z epoki), to i tak stały się bardzo popularne i wpływowe.

Dość powiedzieć, że "pieśni Osjana" zostały do końca stulecia przetłumaczone na język niemiecki, rosyjski, duński, hiszpański i francuski. Goethe wykorzystał samodzielnie przetłumaczone fragmenty w swoich "Cierpieniach młodego Wertera". Ponadto poeta spopularyzował swoim przekładem/mistyfikacją imiona występujące w poematach: Fiona, Malwina, Selma czy Oskar.

Żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku irlandzki pisarz Jonathan Swift jest znany w głównej mierze, a dla większości wyłącznie z powieści "Podróże Guliwera" , którą napisał w 1726 roku. Autor debiutował ponad dwie dekady wcześniej i przez cały czas próbował różnych form wyrazu. Dopuszczał się również literackich mistyfikacji, czego najlepszym przykładem jest pamflet "Predictions of the Year 1708" napisany w tym właśnie roku.

Swift kreując postać astrologa Isaaca Bickerstaffa "przewidział" śmierć innego znanego astrologa - Johna Patridge'a. Informacja o jego śmierci była tak przekonująco napisana, że wielu pisarzy i wydawców powielało treść listu Swifta. I nie przyjmowali zapewnień Patridge'a, który dawał wyraźne znaki życia aż do śmierci w 1714 roku.

O tym, jak daleko może się posunąć artysta przekonuje nas Misha Defonseca, belgijska pisarka, która przekłamała całą swoją autobiografię. I być może nie byłoby w tym nic bulwersującego, gdyby nie fakt, że alternatywna wersja pani Defonseca przeżyła Holocaust.

Defonseca urodziła się jako Monique de Wael i nie była nawet żydówką. Co więcej urodziła się w 1937 roku, trudno więc podejrzewać, by zapamiętała zbyt wiele z II wojny światowej. Nie przeszkodziło jej to napisać książki "Misha: Wspomnienia z lat Holocaustu", w której twierdziła, iż jako kilkulatka nie tylko była świadkiem Holocaustu, ale i przewędrowała na piechotę całą Europę, a przeżyć pomagały jej wilki. Prawda wyszła na jaw w 2008 roku, gdy pisarka, skonfrontowana z dowodami jej kłamstw, przyznała, że wszystko zmyśliła.

Stewart Home (faktycznie Kevin Llewellyn Callan) to angielski pisarz, filmowiec i aktywista, który w swojej twórczości często sięga po fałsz i mistyfikacje. Najlepszym przykładem jest zbiór "Confusion Incorporated: A Collection Of Lies, Hoaxes & Hidden Truths" z 1999 roku. Historie z tej książki (opublikowane wcześniej w formie pseudo-reportaży) były tak przekonujące, że sprawiły wiele kłopotów między innymi pewnemu muzykowi i łatwowiernej dziennikarce.

Stewart Home "przekonał" władze, że muzyk Jimmy Cauty pokazał mu kiedyś nielegalny arsenał, przez co do drzwi zaskoczonego Cauty'ego zapukała policja z nakazem aresztowania. Z kolei pewna dziennikarka z The Observera wzięła pod lupę fikcyjny ruch artystyczny Glop-Art, pisząc na jego temat artykuł do gazety.

JZ/TP/ksiazki.wp.pl