Najważniejsza kobieta w życiu Marii Konopnickiej była młodsza o 16 lat
O relacji pomiędzy wybitną poetką Marią Konopnicką i młodszą od niej o 16 lat, ale nie mniej uzdolnioną malarką Marią Dulębianką przez długi czas tylko szeptano. Dzisiaj jest już oczywiste, że artystki łączyło coś więcej niż przyjaźń. O początkach znajomości, która odcisnęła się na życiu obydwu niezwykłych kobiet, wciąż jednak wiadomo niewiele. Nowe światło na temat rzucają ustalenia Karoliny Dzimiry-Zarzyckiej zawarte na kartach książki "Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki".
Wąski, niepozorny notes z zielonkawą okładką znajduję wśród papierów zachowanych po śmierci Dulębianki w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, które po drugiej wojnie światowej trafiły do Lwowskiej Narodowej Biblioteki im. Wasyla Stefanyka.
Kilkadziesiąt stron zapisanych czarnym atramentem, w wielu miejscach prawie nieczytelnie. Gdy Maria się śpieszyła lub pisała tylko na własny użytek, słowa wychodzące spod jej pióra zamieniły się w falujące szlaczki. Pierwsze zdania kreśliła drżącą ręką w październiku 1910 roku. Chciała na świeżo, póki wyraźnie pamiętała każdy szczegół, utrwalić ostatnie chwile Konopnickiej.
Ostatnia noc, ostatni dzień, ostatni tydzień w sanatorium, ostatnia wspólna podróż. Na kolejnych kartkach cofała się dalej i dalej. Jakby po śmierci przyjaciółki potrzebowała natychmiast spisać najważniejsze momenty wspólnego życia, uporządkować dwie dekady bliskiej relacji. Może tak radziła sobie z żałobą.
domena publiczna Wybitnie prywatne zapiski
Początkowo myślałam, że planowała przygotowanie szkicu biograficznego poetki. Ale nie, to bez wątpienia prywatne zapiski.
Notuje wszystko z głowy, niemal za jednym zamachem. Zamyka wspomnienia w krótkich hasłach: "Szukanie mieszkania"; "Wycieczki po górach"; "W Paryżu do maja". Czasem wikła się w datach lub nieco myli kolejność odwiedzanych miast, ale kto by spamiętał tyle przeprowadzek. Nieważne, większość podróżnych szczegółów i tak znamy z korespondencji Konopnickiej.
Niecierpliwie przeglądam notatnik w poszukiwaniu czegoś innego. Czy Dulębianka opisała, jak się poznały? (...)
Najlepsze przypuszczenie?
Najbardziej prawdopodobne teorie sprowadzały się właściwie do jednego przypuszczenia: Dulębianka i Konopnicka obracały się w tych samych warszawskich środowiskach.
Konopnicka w latach siedemdziesiątych [XIX wieku] opuszcza męża i wraz z sześciorgiem dzieci przenosi się do Warszawy. Ma już za sobą obiecujący (choć dość późny) debiut poetycki, a wkrótce trafi do grona najważniejszych pisarzy i pisarek swojego pokolenia.
Rodzinę utrzymuje z korepetycji i pracy literackiej. Równocześnie znajduje czas na przeróżne projekty społeczne, dobroczynne, emancypacyjne. Odwiedza więźniarki, współpracuje z działaczkami ludowymi, redaguje pismo dla kobiet "Świt".
Marie mogły się poznać w kręgu Pauliny Kuczalskej-Reinschmit. Podobno obie bywają u niej w "saloniku na Marszałkowskiej", gdzie wspólnie z Józefą Bojanowską prowadzi czytelnię naukową dla kobiet. To dość pewna informacja, pochodząca prosto od Cecylii Walewskiej, ówczesnej kronikarki ruchu kobiecego w Polsce.
Co więcej, Kuczalska-Reinschmit pisuje regularnie do "Świtu" Konopnickiej. A gdy wkrótce sama założy feministyczne czasopismo "Ster", swoje teksty publikowała będzie w nim Dulębianka.
domena publiczna Przełomowa notatka
Czytam notatnik Marii strona po stronie. Wreszcie znajduję. "1889. Poznanie u Jasińskich na Oboźnej". Dulębianka ma wtedy trzydzieści jeden lat, Konopnicka czterdzieści siedem. A więc jeszcze inaczej!
Trudno dociec, o jaką rodzinę chodziło. Na Oboźnej 5 przyjmował chirurg i pediatra Roman Jasiński, ceniony za pracę społeczną. W jednym z listów Konopnicka przekazuje córce pozdrowienia od państwa Jasińskich, ale nic więcej o nich nie pisze. (...)
"Żałuję, że nie jestem pani koleżanką"
Jak wynika z zapisków Dulębianki, na spotkanie u Jasińskich (bądź Jasieńskich) przyszła w towarzystwie młodej rzeźbiarki Toli Certowiczówny. Konopnicka komplementuje jej twórczość, zaczynają rozmawiać.
"Żałuję, że nie jestem pani koleżanką" – wyrywa się Dulębiance. Niespeszona Konopnicka od razu zaprasza ją do siebie: "Więc proszę nie z pierwszą, ale i drugą albo trzecią wizytą. No i musi pani przyjść sama".
Dokładnie taki dialog zapisuje Maria w notesie dwadzieścia jeden lat później. To zapewne wersja skrócona i uproszczona na potrzeby prywatnych notatek, ale sens pierwszej rozmowy z poetką pozostaje jasny.
Tylko impulsywna, szczera Dulębianka mogła w ten sposób zacząć znajomość. Dużo, dużo później Konopnicka powie o przyjaciółce: "Ma ona rzadką cywilną odwagę być zawsze i wszędzie – sobą. Słowo jej jest w doskonałej zgodzie z jej myślą, z jej czuciem".
domena publiczna "Zaszywanie łokcia na pierwszej wizycie"
Zastanawia mnie jedynie, czy Maria po prostu od razu polubiła Konopnicką – od pierwszego wejrzenia – czy już wcześniej fascynowała się znaną poetką.
Niewykluczone, że pisarka też słyszała co nieco o tej szczupłej malarce z krótkimi włosami. O jej sukcesach artystycznych pisały przecież gazety, a na łamach "Świtu" chwalił ją sam Gerson. Z kolei krakowski dwutygodnik "Świat" publikował regularnie i szkice Dulębianki, i utwory Konopnickiej.
"Zaszywanie łokcia na pierwszej wizycie. Frascati. Muzyka". Te dwie linijki czytam wiele razy, wpatrując się w niedbałe zawijasy liter.
"Frascati" – zgadza się, to warszawski adres Konopnickiej. Poetka wynajmowała wówczas mieszkanie w pałacyku Branickich otoczonym ogrodami o tej wdzięcznej włoskiej nazwie. "Muzyka" – może o niej rozmawiały? Albo Dulębianka zagrała coś na fortepianie? Brzmi prawdopodobnie. Ale "zaszywanie łokcia"?
Wbrew pozorom ma to sens
Gdy mija zaskoczenie, dociera do mnie, że wbrew pozorom ma to sens. Zarówno o dziurawych łokciach, jak i cerowaniu ubrań wspomina w listach także Konopnicka.
Po pierwsze, stan garderoby Marii pozostawia wiele do życzenia. "Dulębianka grosza przy duszy nie ma i nawet na mieszkanie to to, to owo zastawia. Wielka ta bieda nie odejmuje jej wszakże humoru i w wydartych rękawach na łokciach zachowuje zawsze swoją pańską minę" – napisze niedługo Konopnicka.
Po drugie, poetka niejedną godzinę spędza z igłą w dłoni. Gdy zatrzymają się z Dulębianką w Wiedniu, wieczornymi zajęciami podzielą się tak: "zapalam świecę i ceruję lub szyję, a ona mi czyta". Kiedy indziej Konopnicka donosi córce: "Kupiłam sztukę płótna i szyją się u nas koszule". A w notatniku Dulębianki pojawia się wspomnienie, że podczas pobytu w Nicei przyjaciółka zaszywała jej kamizelki.
Wygląda na to, że Konopnicka, która odchowała gromadkę dzieci i samodzielnie zajmowała się wieloma pracami domowymi, już podczas pierwszej wizyty młodszej koleżanki wzięła ją pod opiekę – i zacerowała jej powycierane rękawy.
Przesunięcie pierwszego spotkania na rok 1889 oznacza, że dalsza znajomość musiała potoczyć się w błyskawicznym tempie, ale to nie pomyłka. Przyjaciółki poznały się między styczniem a marcem tego roku.
Materiały prasowe Karolina Dzimira-Zarzycka - absolwentka historii sztuki oraz polonistyki na Uniwersytecie Wrocławskim. Autorka ponad dwustu artykułów popularnonaukowych związanych ze sztuką i kulturą XIX i początku XX wieku oraz historią kobiet. Wiele z nich przybliża sylwetki mniej znanych postaci historycznych, często wybitnych kobiet: artystek, podróżniczek, badaczek, działaczek społecznych. Autorka książki "Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki".
"Ratched" Netfliksa - Lesbijka podbija świat polityki