Książka dla fanów "Gry o tron". Poznaj kobiety, które zainspirowały Georga R.R. Martina

George R.R. Martin musiał korzystać z niejednego tekstu źródłowego przy tworzeniu swoich postaci. Uwagę zwracały zwłaszcza pełnokrwiste bohaterki - tak samo odważne, co mściwe. Joseph i Frances Gies zbadali życie kobiet w okresie średniowiecza, a obserwacje zamieścili w książce.

Dzięki uprzejmości wydawnictwa Znak publikujemy fragmenty książki "Życie średniowiecznej kobiety". Tekst pochodzi z pierwszego rozdziału: "Tło historyczne. Kobiety w historii".

Dawniej badacze historii, skupiając się niemal całkowicie na polityce, wojnach i rewolucjach, poświęcali stosunkowo niewiele uwagi kobietom, ponieważ tylko nieliczne z nich wyróżniły się w tych zdominowanych przez mężczyzn sferach. Jedynie garstce kobiet protekcjonalnie oddawano należne zasługi, gdyż postępowały jak mężczyźni – dowodziły wojskiem "mężnie” bądź jako zdolne królowe rządziły "niczym mężowie”.

Dopiero dzisiejszy stosunek do historii, akcentujący kwestie ekonomiczne, społeczne i kulturowe, zaczyna doceniać kobiece role. A jednak zanim wyłoni się pełny obraz przeszłości jako wspólnej przygody obu płci, do przezwyciężenia nadal pozostaje wiele problemów.

Usiłowania zmierzające do oddania kobietom ze średniowiecza tego, co należne, napotykały i napotykają na szczególne trudności, zważywszy na charakter źródeł historycznych, z których na ogół się korzysta. W kółko cytowane są zapiski Ojców Kościoła, teologów i kaznodziejów, a brakuje zastanowienia się nad pozostawionymi przez nich opisami rzeczywistości czy też warunków, w jakich żyli ludzie, do których Ojcowie Kościoła się zwracali, i wpływu, jaki chcieli na nich wywierać.

Gdyby zastosować podobne metody analityczne do sytuacji dzisiejszej, to można by dojść do błędnego wniosku, że katolicy całkowicie odrzucają antykoncepcję. Dawne kodeksy praw i podręczniki także są zwodnicze. Wyrażone jeszcze w XVIII wieku przez Williama Blackstone’a przekonanie, że kobiety w całym okresie starożytności i średniowiecza były pozbawione jakichkolwiek praw, a nawet tożsamości prawnej, jeszcze do niedawna bezkrytycznie akceptowano.

Zobacz też: "Gra o tron": George R.R. Martin o finale serialu i zakończeniu książkowej sagi

Wreszcie utwory literackie – romanse, poematy, powiastki moralizatorskie, baśnie i legendy – traktowano zbyt dosłownie, przymykając oko na licencję poetycką czy też satyryczny charakter pewnych dzieł.

Zdając sobie z tego sprawę, niełatwo podejść do kwestii kobiet w średniowieczu, posiłkując się kryteriami zdrowego rozsądku, gdyż epoka ta jest nie tylko bardzo odległa – bardziej niż czasy nowożytne – lecz także mniej znana aniżeli czasy klasycznego świata antycznego.

Zobacz też: "Ogień i krew" część 2 już w sprzedaży. Przeczytaj fragment nowej książki ze świata "Gry o tron"

Jej instytucje społeczne – feudalizm, dwory, bractwa i cechy – wydają się osobliwe, obce i sztuczne. Nawet siedziby klasy rządzącej, mroczne i nieprzystępne zamczyska, sprawiają wrażenie bardziej legendarnych niż historycznych, a rycerskie zbroje, turnieje i kodeksy honorowe, rytuały i stroje mają w sobie coś cudacznego. Ludzie ze średniowiecza – zarówno mężczyźni, jak i kobiety – zdają się nierealni niczym sztywne postacie z ozdobnych rycin w ilustrowanych manuskryptach i witraży, nie kojarząc się wcale z naszymi przodkami z krwi i kości.

I wreszcie zamieszanie wprowadza kwestia ram czasowych średniowiecza. Wieki średnie trwały około tysiąca lat, podczas których w europejskim pejzażu zachodziły wielkie zmiany: trwały wędrówki ludów, wnosząc nowe idee oraz świeżą krew w podupadające Cesarstwo Rzymskie; doszło do katastrofalnego upadku gospodarki, a potem nastąpiło jej żywiołowe odrodzenie; wprowadzane wynalazki miały dalekosiężny wpływ na życie, a wstrząsy społeczne doprowadziły do wytworzenia się nowych klas. Życie kobiet zmieniało się wraz z życiem mężczyzn. Niewiele z uogólnień dotyczących roli kobiet można wpasować w dynamikę przemian średniowiecznego tysiąclecia.

Jeśli chodzi o wczesne średniowiecze, to ze względu na sam charakter tej epoki zachowało się mało dokumentów. W następnym rozdziale krótko podsumujemy to, co wiadomo o sytuacji kobiet w tej fascynującej, lecz jakże trudnej do zbadania dla historyka erze – okresie migracji, barbarzyńskich księstw i królestw oraz ekonomicznego spowolnienia, określanym niekiedy jako "mroczne wieki”, czasy zacofania. W pozostałych rozdziałach części pierwszej zajmiemy się opisaniem pewnych przemian, które zaszły pod koniec wczesnego średniowiecza, a także nastawieniem do kobiet, które wtedy dominowało.

Drugim z zasadniczych elementów, dotyczącym tym razem tylko kobiet, jest stan położnictwa. Przez wieki, aż do XIX stulecia, czyli czasów antyseptyki i stosowania współczesnych technik położniczych, wydanie dziecka na świat wiązało się ze śmiertelnym ryzykiem.

I bogate, i ubogie kobiety cierpiały podczas porodów, często umierały w ich trakcie lub odnosiły różne urazy. Średniowieczny traktat ginekologiczny – "Choroby niewiast", powstały w szkole medycznej w Salerno – zawiera rozważania na temat problemów i różnych potworności związanych z porodami w całej epoce przedindustrialnej, kiedy to medycy i położne mogli korzystać najwyżej z rozmaitych mikstur i okładów.

Mimo wszystko oprócz zaleceń, by wcierać w boki ciała rodzącej kobiety olejek różany, podawać jej ocet z cukrem, sproszkowaną kość słoniową czy też odchody orła, wsadzać jej magnes w zaciśniętą dłoń albo zawiesić na szyi sznur korali, wspomniany tekst z Salerno zawiera i wartościowe porady dotyczące choćby porodu pośladkowego:

"Jeżeli dziecię nie wychodzi na świat w należytym porządku, to jest jeśli wpierw nie ukazują się nóżki albo rączęta, niechaj położna swoją drobną i delikatną dłonią, zwilżoną odwarem z siemienia lnianego i grochu, ułoży dziecinę we właściwym położeniu”.

O ile sztuczne przerywanie ciąży, najeżone dodatkowymi zagrożeniami, praktykowano od zamierzchłych czasów, o tyle różne metody antykoncepcji – mechaniczne, medyczne i magiczne – były stosowane rzadko, a jeszcze rzadziej skutecznie. Kobiety rodziły dzieci – żywe lub martwe.

Kilka innych szczególnych kryteriów wyznaczało jakość życia kobiet w każdej z epok historycznych.

Pierwszym z nich była kwestia samego przeżycia: w różnych czasach i na różnych kontynentach noworodki płci żeńskiej padały ofiarami dzieciobójstwa będącego swoistą techniką selektywnej kontroli urodzin. Powód tego, choć zazwyczaj uzasadniany w kategoriach rzekomej słabości kobiet – fizycznej, charakterologicznej i intelektualnej – w istocie miał charakter ściśle ekonomiczny: wkład pracy wnoszony przez córkę nierzadko bywał mniejszy niż koszty jej wychowania i wydania za mąż; "inwestowanie” w córkę sprowadzało się głównie do gromadzenia posagu dla jej przyszłego małżonka.

Drugie kryterium to warunki zawierania związków małżeńskich: kwestia obopólnej zgody; względny wiek dziewcząt i młodzieńców uznawany za próg dorosłości; monogamia lub poligamia, która kładzie nacisk na biologiczną rolę kobiety kosztem nie tylko jej życia osobistego, lecz także pozycji społecznej i ekonomicznej; zamykanie kobiet w haremach, czyli miejscach, do których obcy mężczyźni nie mają wstępu, bądź "uprzedmiotowienie” kobiet w prywatnych domach i odcięcie od wpływu na "męskie” sfery życia takie jak interesy, polityka czy religia; nastawienie do zdrad małżeńskich i rozwodów – w dziedzinie tej prawie zawsze obowiązywały podwójne standardy.