Znienawidzony Belane

Kiczowata, rynsztokowa, porywająca, o świetnej fabule, głupkowata, okrutna, intertekstualna, erudycyjna, niespójna, kpiarska, w prostacki sposób filozoficzna. Taka jest właśnie Szmira. I pewnie, gdybym wypisał tu jeszcze kilka pozornie sprzecznych z sobą epitetów, równie dobrze oddałbym wrażenia po zakończeniu lektury. Charles Bukowski nie słynął z miękkiej prozy, jego pełnokrwiste postacie mają zwykle sporo cech samego pisarza, a więc pijaństwo, wulgarny język, nadzwyczaj mało pokory, wbudowaną niechęć do bliźniego i brak złudzeń co do jakości życia i jego wątpliwych uroków. Taki właśnie jest i Nick Beldane, detektyw - nieudaczny i nieudany klon Philipa Marlowe'a, gwałtowny, chamski bywalec podrzędnych spelunek, samotny hazardzista, brawurowy prostak obrażający wszystko i wszystkich, a najchętniej swoich klientów, najczęściej zresztą będących kobietami.

Pastisz jest wszędobylski. Już motto mówiące o dedykacji "złemu pisarstwu" zmienia naszą optykę. Pierwszy i drugi rozdział powieści topią nas w pokrętnej estetyce. Scena, jakich wiele u Chandlera - do biura detektywa (W końcu co to za detektyw bez biura, nie? - powtarza Belane co jakiś czas) wchodzi zabójczo piękna kobieta. To znamy z tysięcy powieści, opowiadań czy filmów - klasy A z lat czterdziestych i klasy D ostatnio. Cóż, że momentalnie, po pierwszych akapitach, moja wyobraźnia nadała Belanemu twarz Humphreya Bogarta, a wchodzącej kobiecie figurę Veronici Lake, skoro detektyw gapiąc się ślini, a nieprawdopodobnie karminowe, choć z filmu czarno-białego, usta miss Lake mówią: Przestań się pan gapić. Nie mam tam nic, czego nie widziałeś dotąd. Czar pryska, Bukowski szyderca przysyła Belanemu Śmierć jako zleceniodawczynię, z prostym zadaniem: znaleźć niejakiego Celine'a. Tak, tego Celine'a, który już nie żyje, ale ostatnio kręcił się po pewnym antykwariacie w Los Angeles.

Dlaczego Celine? - zapytałem natychmiast samego siebie. Czemu on, według Bukowskiego wymknął się losowi, choć zmarł w 1961? Czemu z francuskiego awangardzisty robi Kapelusznika uciekającej wszędobylskiej Pani Śmierć? Akcent osobisty? Czy Celine snujący się po antykwariacie, złośliwie komentujący Faulknera to sam autor, śledzony przez wysłanników Pani Śmierć - białaczkę i marskość wątroby? Może uważał się za jego amerykańskie wcielenie - też samotny wobec literackiego światka, trudny do klasyfikacji, lubujący się zasypywaniu przepaści pomiędzy językiem akademickim a mówionym, ciągle przerabiający swoją biografię na fabuły powieści. Nick Belane nie poddaje się łatwo, pracuje nierówno, zapija i przegrywa forsę na wyścigach konnych, bije i poniża. Równolegle dostaje kolejne sprawy - Al Ed Upek (ech, nazwisko!) nie jest pewien wierności swojej żony, przedsiębiorca pogrzebowy płacący 6 dolców za godzinę, aby Nick pomógł pozbyć się kosmitki zatruwającej mu życie, John Burton szukający Czerwonego Wróbla, o którym
nikt nic nie wie, jak co najmniej o Św. Graalu. Życie Belane upływa na poszukiwaniach bez planu, przypadkowych rozwiązaniach, kompromitujących wpadkach. Życie czytelnika upływa na odgadywaniu cytatów wziętych wprost z literatury, na rozpoznawaniu scen z Kafki, Dicka, Chandlera, Boccacia czy Dostojewskiego. Życie kinomana-czytelnika bezbłędnie odgadnie rozpisane sceny z Podwójnego ubezpieczenia czy filmu Casablanca. Czytanie Szmiry pozwala odkryć w sobie niebywałe pokłady tolerancji dla wulgaryzmu i prostactwa przy radosnym zachwycie dla błyskotliwości i pokrętnego humoru autora. Przemyślenia nieopatrznie zahaczające o ontologię Belane formułuje w przewrotny sposób, tak aby jednocześnie rozbawić, przerazić i zniesmaczyć. Świadoma ignorancja przełożona brukową erudycją. Krew, burda i wybijane zęby jako swada ze światem. Mnóstwo autoironii. A wszystko to utopione w magicznej, mrocznej, tytułowej Szmirze.