Zmieszany kolcami

Obawiam się, że udało mi się przeczytać powieść, z której prawdę powiedziawszy niewiele wyniosłem.* Czuję się tak, jakbym wrócił z proszonej herbatki u szacownego i kulturalnego towarzystwa.* Dotrwałem do końca, wśród ludzi, których dobrych manier, subtelnego dowcipu nie jestem w stanie ani odmówić, ani do końca rozszyfrować. Znaczy to mniej więcej tyle, że pomimo tego, że było miło, to jakoś nie czułem się w tym towarzystwie komfortowo. Cóż... człowiekowi się wydaje, że jest co najmniej „trzciną myślącą", a tymczasem wychodzi na głupca...

Dziwne? Ciekawe, jak musieli się zdziwić autorzy przedwojennych powieści, mam tu na myśli rzecz jasna Helenę Boguszewską i Jerzego Kornackiego we własnych osobach, kiedy przyszedł do nich w odwiedziny niejaki Ryś Wietrakowski, który niemalże na wstępie przyznał, że jest oficerem Urzędu Bezpieczeństwa... Ów Ryś nie był jednak postacią z krwi i kości, których pełno roi się w dobrej literaturze, lecz bohaterem występującym w powieści „Jadą wozy z cegła". (Ktoś kojarzy ten tytuł? Ktoś pamięta o działającej w dwudziestoleciu międzywojennym grupie „Przedmieście"?) Wietrakowski pojawia się jak niezapowiedziany gość na początku lat sześćdziesiątych, którego dociekliwość skupiła się na towarzyszu Maksie, lub jak kto woli Efronie-Freimanie... Dzięki czemu powieść z realizmu podszytego fantasmagorią przenosi się w lata trzydzieste, do kręgów, dosłownie spacyfikowanej, polskiej lewicy, która konspiruje, a niekiedy bawi się z sanacyjną władzą w chowanego, rozdarta gdzieś pomiędzy Stalinem, a przebywającym za granicą
Witosem. Dlatego dużo w tekście nie do końca dla mnie jasnych aluzji, a ethos prawdziwego inteligenta wprawie mnie, czyli dziecko obfitych w różnego rodzaju posty czasów, w pewnego rodzaju konsternację, przypominających mi opowiadania o dawnych zwyczajów; u cioci, na imieninach. Do tego lektury nie ułatwiają mi autorzy. Jest ich dwóch, i gdyby tworzyli tandem gitarowy w zespole rockowym, to może byłbym skłonny przyznać, że nieźle kombinują dwojąc się i trojąc, ale w literaturze... Dwójka autorów raczej komplikuje sprawę; zwłaszcza kiedy dzieli włos na czworo przy retrospekcjach, zwracając uwagę na ten czy inny szczegół. Do tego jeszcze dochodzi niezwykły czternastolatek, sypiący zgrabnymi bon motami: Jacuś. Dlatego prawdę mówiąc, trudno mi było się w tą powieść, jakkolwiek to zabrzmi wgryźć, a nakładające się na siebie niedomówienia, zaszłości historyczne spowodowały, że jako całość książka sprawiła, że poczułem się jakkolwiek to zabrzmi: zakłopotany własną indolencją.

Trudno mi zatem zdobyć się na obiektywną ocenę Powieści pod różą. Zamiast zachwycać się pięknem kwiatu, zastanawiam się raczej nad kolcami, które utrudniały mi lekturę, czy też nie trafiły w mój gust. Wiadomo, że nie wydana w latach sześćdziesiątych książka przez wiele lat czekała na swoją premierę dostatecznie długo, by jej wydanie jeszcze wstrzymywać, ale obawiam się, że przekona ona do siebie nielicznych, to znaczy tych, którzy przepadają za dwudziestoleciem międzywojennym oraz żywo interesują się przedwojenną, lewicującą inteligencją. Jak dla mnie, to nieco za wysokie progi.