Wielkie masakry XX wieku. Wstrząsające wydarzenia i fakty, które nie powinny mieć miejsca...

Tym bardziej cenne są wszelkie próby opisania tych niechlubnych kart naszej historii przez świadków, a także historyków, publicystów i reporterów. Na kolejnych stronach piszemy o historii ludobójstwa w XX wieku i mechanizmach działań prowadzących do takich zbrodni, a także przedstawiamy ponad 30 wartościowych książek poświęconych tym wstrząsającym wydarzeniom.

Szczególną uwagę poświęcamy właśnie opublikowanemu Wiekowi ludobójstwa (Wyd. Znak), monumentalnej, ponad 800-stronicowej pracy Daniela Jonaha Goldhagena, bezkompromisowego historyka amerykańskiego.

„Ludzie ci żyją pod rządami reżimów politycznych, które miały i nadal mają wrodzoną skłonność do popełniania masowych mordów. W niektórych krajach, na przykład w Sudanie, zabijanie trwa. W innych, jak choćby w Rwandzie, zabijano jeszcze niedawno. W jeszcze innych, między innymi w Kenii, groźba masowych mordów wydaje się realna – może nawet wisi w powietrzu. A w jeszcze innych, mimo że nie widać sygnałów ostrzegawczych wskazujących na bezpośrednie zagrożenie, masowe rzezie mogą pojawić się w każdej chwili” – ostrzega już w pierwszych zdaniach swojej książki Goldhagen.

**

„Do chwili obecnej narody i rządy na całym świecie zrobiły niewiele, by zapobiec masowemu mordowaniu ludzi lub by je powstrzymać. Dziś świat nie ma wyraźnie zamiaru położyć kresu tej największej pladze ludzkości”.

„Poszczególni ludzie, instytucje i rządy w każdym regionie świata – wszyscy mamy wybór” – twierdzi autor „Wieku ludobójstwa”. Jego zdaniem możemy albo trwać w „zgubnym zaniedbaniu”, albo też „możemy skupić się na tej pladze”: „zrozumieć jej przyczyny, jej naturę i złożoność oraz jej zakres i systemowy charakter; następnie zaś, opierając się na tym zrozumieniu, precyzyjnie ukształtować instytucje i politykę, które ocalą niezliczoną liczbę ludzkich istnień, a także usunąć śmiertelne zagrożenie, w którego obliczu żyje tak wielu ludzi”.

Następne sto lat upłynęło pod znakiem mordów i okrucieństw. W wieku dwudziestym z powodu przynależności do określonego narodu, klasy lub grupy społecznej miały zginąć setki milionów osób. **

Na kolejnych stronach piszemy więcej o największych masakrach XX wieku oraz odsyłamy do najważniejszych i najbardziej wstrząsających książek na ich temat.

Wstrząsające świadectwo włoskiego pisarza, jedna z najważniejszych książek na temat Holocaustu. Niezwykła książka, wielokrotnie wznawiana i tłumaczona na wiele języków, zaliczana do klasyki literatury o Holocauście. Autor, były więzień KL Auschwitz III - Monowitz w przejmujący sposób i w niezwykłej literacko formie – pozbawionej ocen i oskarżeń - opisuje przybycie do obozu, doświadczenie selekcji, głód, pracę w różnych komandach oraz ludzkie postawy i zachowania w obozie.

Primo Levi, włoski pisarz urodzony w Turynie w 1919 roku i zmarły tamże śmiercią samobójczą w roku 1987, do Oświęcimia trafił wraz z grupą włoskich partyzantów w marcu 1944 roku; wojnę przeżył, wedle własnej opinii dlatego, że dostał się do obozu jako włoski jeniec wojenny, jako chemik pracował w ogrzewanym laboratorium, a na kilka dni przed ewakuacją obozu - słynne marsze śmierci - zachorował i pozostał w obozie, doczekując wyzwolenia przez Armię Czerwoną. Jego pisarstwo wywarło ogromny wpływ na świadomość Zagłady w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.

Książka bezcenna dla wszystkich, którzy interesują się historią i polityką XX wieku, a także pogłębioną interpretacją centralnych problemów naszych czasów.

Anne Frank, trzynastoletnia żydowska dziewczynka, ukrywająca się z rodzicami i znajomymi w czasie II wojny światowej w centrum Amsterdamu, prowadziła dziennik.Jej zapiski - mające formę listów do nieistniejącej przyjaciółki Kitty - przekazują nam obraz ponad dwóch lat wypełnionego strachem życia w zamknięciu. Ostatni wpis powstał 1 sierpnia 1944 roku - na trzy dni przed aresztowaniem i przewiezieniem do obozu koncentracyjnego wszystkich mieszkańców kryjówki.

Dziennik Anne Frank jest poruszającym świadectwem, które od lat przemawia do nowych pokoleń czytelników na całym świecie. W 1998 roku dokonano sensacyjnego odkrycia. Światło dzienne ujrzały niepublikowane dotąd strony dziennika.

Studia nad nazistowskim ludobójstwem stanowią dla Langa test, któremu poddaje fundamentalne dogmaty zachodniej filozofii "oświeconej", nauki społeczne, praktyki literackie i świadomość historyczną.Ta skrupulatna, wnikliwa pod względem etycznym oraz niezmiennie racjonalna analiza epistemologiczna, etyczna i estetyczna musi być brana pod uwagę przez każdego, kto podejmuje próby reprezentacji, wyjaśniania, czy interpretacji Shoah w jakimkolwiek dyskursie.

Podejście Langa do tej problematyki ma bardzo niepokojące implikacje dla "normalnych" praktyk znajdujących zastosowanie we wszystkich dyscyplinach humanistycznych i społecznych. Co więcej, jego interpretacja zjawiska ludobójsta podnosi kluczowe kwestie etycznej odpowiedzialności pisarzy i poetów, którzy obierają te wydarzenia za przedmiot swojej pracy.Nie tylko bowiem poddaje on ostrej krytyce oświeceniowy ideał "obiektywizmu" w naukach humanistycznych i społecznych, ale praktycznie obala romantyczną teorię twórczej "wolności" artysty.

Kto w Katyniu strzelał do polskich oficerów i policjantów? Kto ich pilnował, wiózł na miejsce kaźni? Kto zacierał ślady i ukrywał prawdę? Dzięki książce Rosjanina Władimira Abarinowa, który przeprowadził własne dochodzenie w sprawie zbrodni katyńskiej, poznamy nazwiska czekistów wykonujących rozkaz zamordowania Polaków.Prześledzimy tajemnicę katyńskiego lasu od momentu jej ujawnienia. Poznamy szczegóły próby zrzucenia odpowiedzialności na nazistów i zainscenizowanej przez sowietów gigantycznej mistyfikacji, która do dziś znajduje wielu wyznawców.

W Oprawcach z Katynia Abarinow ukazał ogrom i perfidię kłamstw na temat zbrodni na polskich jeńcach. Spisał wiele relacji nieżyjących już świadków i sprawców mordu. Wystawił niezwykle surową moralną ocenę oprawcom. Książka uświadamia ogromną wagę zbrodni i ukazuje bolesną prawdę ukrytą w katyńskich mogiłach. Profesor Andrzej Paczkowski napisał: "Warto przeczytać o rosyjskich przyjaciołach Polski i ich wysiłkach zmierzających do odkrycia prawdy o zbrodni katyńskiej".

Prawdy nie da się zataić, choć na obiektywną relację o tej strasznej zbrodni czekaliśmy kilkadziesiąt lat. Słynna praca amerykańskiego dziennikarza jest nie tylko niezwykłym źródłem wiedzy na temat zbrodni, ukrywanej przez dziesiątki lat.Autor z pasją i precyzją opisał przyczyny, dzieje i próby jej zafałszowania, wyjaśnił, w jaki sposób stalinowskie prześladowania wpłynęły na losy Polaków.

O tragedii katyńskiej opowiedział na przykładzie trzech rodzin. Ich dramat przedstawił na szerokim, rzetelnie udokumentowanym tle polskiej historii od 1939 po 1992 roku, gdy władze rosyjskie wreszcie opublikowały "Rozkaz nr 13", w którym Stalin osobiście nakazał rozstrzelanie polskich jeńców z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa.

Pozwoliło to Wajdzie na wykorzystanie podczas pracy nad filmem własnych doświadczeń - jego ojciec Jakub, oficer Wojska Polskiego, zginął w Katyniu. Według Wajdy, główną inspiracją do pracy nad filmem były dla niego przeżycia matki, która nie przyjmowała do wiadomości, że jej mąż zginął i jeszcze w 1945 roku czekała na jego powrót do domu.

Na jedną szalę rzucono wtedy los Hirosizmy (potem Nagasaki), a na drugą życie kilkuset tysięcy młodych Amerykanów, którzy polegliby podczas lądowania w Japonii. Do książki dołączono film na płycie CD "Sprawa Rosenbergów. Atomowa zdrada".

Są to pozostali przy życiu mieszkańcy Hiroszimy, pozornie zdrowi i normalni, o ile...O ile ich ciała nie są pokryte niegojącymi się bliznami lub ich umysł nie zatrzymał się wtedy nagle. Tak, jak wszystkie zegary Hiroszimy.

Ludobójstwo dokonane na ludności ormiańskiej przez władze tureckie w czasie I wojny światowej i tuż po jej zakończeniu było pierwszym ludobójstwem popełnionym w XX wieku – najokrutniejszym stuleciu w dziejach ludzkości.Według różnych szacunków, Turcy zamordowali wówczas od 600 tysięcy do półtora miliona Ormian, jeśli zaś uwzględnić ofiary masakr z lat 1895-1896 i 1909, liczba ta dochodzi do około dwóch milionów. Szczególne nasilenie akcji eksternistycznej miało miejsce w latach 1915-1916.

Mimo świadectw znakomitych pisarzy, ludobójstwo to wciąż pozostaje najmniej znanym w serii „ostatecznych rozwiązań” podejmowanych przez różne reżimy i XX-wieczne ideologie. Książka Grzegorza Kucharczyka ma przynajmniej w drobnym stopniu wypełnić tę lukę, naszkicować tło ideologiczne i polityczne oraz kontekst międzynarodowy towarzyszący „likwidowaniu” problemu ormiańskiego w imperium ottomańskim w pierwszych latach ubiegłego wieku. Autor zajmuje się również omówieniem ciągle toczącej się, a popieranej przez władze w Ankarze kampanii zakłamywania prawdy o tych wydarzeniach.

Bękart ze Stambułu - Elif Şafak

Pewnego deszczowego popołudnia młoda kobieta pojawia się w gabinecie ginekologicznym w Stambule. Jest w ciąży i prosi o aborcję. Ma zaledwie dziewiętnaście lat. To, co się wydarzy tego popołudnia, odmieni całe jej życie... Dwadzieścia lat później Asya Kazanci mieszka ze swą liczną rodziną w mieście nad Bosforem. Z jakieś dziwnej przyczyny mężczyźni w tej rodzinie umierają przedwcześnie, w domu mieszkają zatem same kobiety: piękna, buntownicza matka Asyi, babka mająca dar jasnowidzenia oraz owdowiała ciotka. Pewnego dnia odwiedza je armeńska krewna z Ameryki. Coś zaczyna się psuć, a stare rodzinne tajemnice wychodzą z ukrycia…

Wojciech Sosnowski ( ksiazki.wp.pl ) uważa, że w swojej drugiej, znacznie poważniejszej warstwie, "Bękart ze Stambułu" jest przerażającą historią "losów Ormian w Turcji, pierwszego nowożytnego, starannie zaplanowanego ludobójstwa, masowej eksterminacji narodu, który od wieków uczestniczył w życiu Imperium Ottomańskiego".

*Mao - Jung Chang, Jon Halliday *

Biografia ukazuje prawdziwe oblicze przewodniczącego Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga, człowieka odpowiedzialnego za niewyobrażalne zbrodnie, który cynicznie i z okrucieństwem dążył do władzy nad światem.

Wydarzenia historyczne, przerażające anegdoty i bezpardonowa demistyfikacja głównych zasad reżimu maoistycznego, składają się na przejmujące do głębi dzieło, do którego autorzy zbierali materiały przez ponad dekadę. Książkę, która nigdy nie zostanie wydana w komunistycznych Chinach.

*Wytwórca makaronu - Ma Jian *

Chińskie społeczeństwo po rewolucji kulturalnej, absurd politycznej propagandy, koszmar totalitarnego zniewolenia. Komunistyczna partia zleca zawodowemu pisarzowi napisanie książki o współczesnym chińskim bohaterze.Zamiast jednak socjalistycznego "wzoru do naśladowania" powstaje pozornie beznamiętna relacja z życia mieszkańców miasta pozbawionych prywatności, indywidualnych dążeń, perspektyw na godne i w miarę dostatnie życie, miasta, w którym nikogo nie dziwi zbiorowy gwałt na środku skrzyżowania, zabicie dziecka lub starej matki, pobicie ciężarnej kobiety lub publiczne samobójstwo.

Ma Jian (ur. 1953) - pisarz chiński, autor czterech powieści bardzo wysoko ocenionych przez zachodnich recenzentów.Przez krytyków zwany "chińskim Kunderą", zdobywca nagrody dla twórców literatury podróżniczej Thomas Cook Award, rekomendowany przez Gao Xingjiana - laureata literackiej Nagrody Nobla. Mieszka w Anglii, w ojczystych Chinach publikacja jego książek jest zabroniona przez cenzurę.

*Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi - Jonathan Fenby *

"Aby ujrzeć przyszłość, trzeba uchwycić przeszłość" - słowa Konfucjusza są aktualne szczególnie dziś, gdy dawne mocarstwa odchodzą w cień, a ich miejsce zastępują nowe potęgi. Jednym z najważniejszych krajów świata są dziś Chiny, które dla Zachodu wciąż pozostają nieprzeniknioną zagadką.Aby ją rozwikłać, koniecznie trzeba poznać dzieje kraju, który choć jeszcze na początku ubiegłego wieku był skazany na zagładę, to w niecałe sto lat później stał się gospodarczą potęgą. Jonathan Fenby - autor bestsellerowych Aliantów - kreśląc burzliwe dzieje Państwa Środka, pozwala nam zrozumieć fenomen współczesnych Chin.

W błyskotliwy i wciągający sposób autor tworzy portret kraju, który od lat skupia na sobie uwagę całego świata na najróżniejsze sposoby - zarówno tragicznymi wydarzeniami na Placu Niebiańskiego Pokoju, jak i organizacją olimpiady w Pekinie w 2008 roku.Chiny to kraj pełen paradoksów: dynamicznie rozwijającej się gospodarce towarzyszy polityczny reżim bezwzględnie łamiący prawa człowieka.

Gorzka rewolucja - Rana Mitter

Chiny znajdują się dziś na drodze szybkiego rozwoju, zajmując czołowe miejsce wśród politycznych i ekonomicznych potęg świata. Jeszcze sto lat temu ich pozycja była całkowicie odmienna.Rana Mitter, historyk z Oxfordu i jeden z najlepszych znawców współczesnych Chin, opowiada o przemianach, które legły u podstaw zdumiewającego przejścia tego kraju do świata nowoczesnego, które dokonało się w dwudziestym wieku.

Rozpoczynając od demonstracji 4 maja 1919 roku na placu Tiananmen, zakończonej podpaleniem domu ministra komunikacji, autor śledzi zmiany polityczne, obyczajowe i kulturowe, związane z wtargnięciem do Państwa Środka kultury i polityki świata zachodniego.

*W książce znajdujemy polityczne i społeczne niepokoje lat dwudziestych, wyniszczającą wojnę z Japonią, komunizm i Rewolucję Kulturalną oraz czasy nowej nadziei, zakończone wydarzeniami na placu Tiananmen w 1989 roku. *

"Książka profesora Stanisława Kulczyckiego ukazuje prawdę o zbrodni dokonanej przez totalitarną władzę stalinowską na narodzie ukraińskim.Publikacja ta, oparta na dokumentach i zeznaniach naocznych świadków, rozszerza naszą wiedzę o wielkim głodzie na Ukrainie w latach 1932-1933, który pochłonął prawie dziesięć milionów istnień ludzkich". (Oleksander Motsyk, Ambasador Ukrainy w Polsce).

*Opublikował kilka prac dotyczących tego zagadnienia ze szczególnym uwzględnieniem prezentowanego obok Głodu na Ukrainie* .

Skutki tego kataklizmu, spotęgowane przez późniejsze masowe represje, porównać można z żydowską Zagładą.

Strategia antylop jest trzecią z cyklu książek Jeana Hatzfelda poświęconych rwandyjskiej wojnie domowej. W dwóch pierwszych (również przetłumaczonych już na język polski) autor udziela głosu zabójcom i ich ofiarom, odsłaniając przed czytelnikiem świat pełen niewyobrażalnego okrucieństwa oprawców, bólu, przerażenia i milczenia ocalałych. **

W Strategii antylop Hatzfeld wraca do Rwandy, by raz jeszcze porozmawiać z przedstawicielami obu stron, po tym jak część Hutu została wypuszczona z więzienia lub wróciła z wygnania w Kongu. Tutsi muszą na nowo przyjąć ich jako sąsiadów. Jak radzą sobie z pojednaniem? Czy możliwe jest prawdziwe przebaczenie?

Kwiecień 1994 roku. Na ulicach Kigali szaleje tłum. Totalitarny reżim, w który kraje zachodnie wpompowały miliony, w obliczu utraty władzy organizuje masakrę ludu Tutsi.David, pracownik szwajcarskiej organizacji do spraw współpracy rozwojowej i pomocy humanitarnej, zostaje w mieście i przez sto dni ukrywa się w swoim domu. Myśli o fiasku politycznego projektu pomocy Afryce i o ukochanej kobiecie, którą poznał w ogarniętym wojną domową kraju.

Powieść Lukasa Bärfussa opowiada o jednym z najciemniejszych rozdziałów w dziejach Afryki, o wydarzeniach, w które jesteśmy uwikłani bardziej, niż nam się wydaje. Historia moralnej pomyłki, która umożliwiła jedną z największych zbrodni stulecia. Historia miłości dwojga ludzi w czasie chaosu.

"Pytany jestem często, jak znoszę to, o czym piszę. Jaką osobistą cenę za to płacę? Odpowiedź nie wydaje mi się ani ważna, ani specjalnie interesująca. Wolałbym, aby ktoś, kto sięga po moją książkę, sam siebie spytał: dlaczego o tym czytam? Dlaczego się z tym mierzę?" ( Wojciech Tochman ).

* Dzisiaj narysujemy śmierć to reporterska opowieść o tym, jakie konsekwencje niesie ludobójstwo nie tylko dla jego sprawców i ofiar, ale także dla nas – świadków. Tochman wikła czytelników w cierpienie swoich bohaterów, a każdy z nich jest ze swoją historią konkretny, pojedynczy, wyjątkowy.*

"Gdy USA w 1975 wycofały się z Wietnamu Południowego, upadł także rząd Kambodży. Władzę objęli Czerwoni Khmerzy i pod przywództwem nieznanego wcześniej Pol Pota rozpoczęli niezwykle radykalną społeczną przebudowę. [...] Zlikwidowano własność prywatną, religię i pieniądze. Celem była inspirowana myślą Mao wiejska utopia. [...] W ciągu następnych trzech i pół roku, wskutek głodu i nędzy, chorób i egzekucji, zmarło co najmniej 1,7 miliona ludzi, jedna piąta narodu" ( Peter Fröberg Idling ).

Odkrywa też niechlubną kartę z przeszłości. Szwedzcy entuzjaści rewolucji Pol Pota, głusi na relacje uchodźców, niezachwianie wierzyli, że czerwony terror to tylko konieczny etap na słusznej drodze do wyzwolenia. Fröberg Idling pyta, w jaki sposób udało się Khmerom zamydlić oczy szwedzkiej delegacji, która w 1978 roku odwiedziła Kampuczę. Dlaczego w sprawozdaniach, na zdjęciach i w filmie nie widać zagłodzonych i zastraszonych ludzi, o których mówili uciekinierzy?

* Wpław do Kambodży odmalowuje w błyskotliwy, pełen humoru sposób utarczki autora z amerykańskością.*Czytamy więc o konfrontacji amerykańskiej ekipy filmowej z egzotyką Tajlandii przy okazji krecenia Pól śmierci Ronalda Joffe 'a, o groteskowej wycieczce Amerykanów do Leningradu połowy lat osiemdziesiątych, o bolesnych przygodach autora w Hollywoodzie, o pobycie w "idealnym" domu dla pisarzy w stanie New Hampshire, o wizytach u terapeutów, o kalifornijskich trzęsieniach ziemi, kulturze samochodowej i obsesji zdrowia, o nowojorskiej fobii zarażenia AIDS, o Ziemianach porywanych przez statki kosmiczne oraz o wielu innych zdumiewających przejawach amerykańskiej rzeczywistosci.

Gray podkpiwa ze stylu życia i myślenia liberalnej inteligencji amerykańskiej, do której się zalicza. Znajduje jednak w jej osobliwym etosie wartości, których warto bronić w każdej kulturze.

Jedno z najlepszych kompendiów wiedzy dotyczących Kambodży oraz wydarzeń historycznych w Azji Wschodniej. Autor chronologicznie przedstawia poszczególne okresy historii Kambodży zaczynając od czasów klasycznych państw Chenla i Furanu, aż po historię najnowszą i wstąpienia na tron Norodoma Sihamoni oraz powołanie Międzynarodowego Trybunału ds. Osądzania Zbrodni Czerwonych Khmerów.

Bogaty materiał zdjęciowy, indeks nazwisk, kalendarium oraz podstawowa informacja bibliograficzna.

W rezultacie powstała książka uchodząca za jedną z najwybitniejszych amerykańskich powieści antywojennych; książka o pisarzu, który nie potrafi wymazać z pamięci wspomnień z czasów wojny, chociaż z racji swego zawodu od lat zajmuje się tworzeniem fikcji; książka silnie autobiograficzna, mieszająca dokument z science fiction, pełna trupów i gwałtu, oskarżeń i egzorcyzmów, panicznego strachu i miłości; wreszcie - mówiąc słowami autora - książka "krótka i popaprana, bo o masakrze nie sposób powiedzieć nic inteligentnego".

Verdun 1916 - Jarosław Centek

Książka ma charakter popularnonaukowy i jej celem jest zebranie i podsumowanie stanu badań we Francji i Niemczech na temat bitwy pod Verdun - jednej z bardziej znanych epizodów pierwszej wojny światowej.

Verdun urosło do niemal mitycznego wymiaru, zajmując istotne miejsce w podręcznikach do historii.

Dla autora ważne było ukazanie okropności wojny, wywołanie tym reakcji czytelnika. Jednocześnie nie zamierzał epatować tanią brutalnością, obrzydzać, zniesmaczać.

Pocztówki z grobu - Emir S uljagić

Wstrząsające świadectwo o Srebrenicy. W maju 1992 roku tysiące zdesperowanych uchodźców ze wschodniej Bośni, uciekając przed serbskimi wojskami, schroniło się w małym miasteczku Srebrenicy.Oznaczało to jednak dla nich trwającą trzy lata śmiertelną pułapkę. Cierpieli głód, choroby, agonię uczuć. W lipcu 1995 roku, bośniaccy Serbowie dokonali bestialskiego mordu na ponad siedmiu tysiącach z nich.

* Emir Suljagić – jako jeden z niewielu – przeżył. Jego książka to przejmująca opowieść o przetrwaniu. Jak twierdzi Konstany Gebert : „To nie jest książka o wojnie. To jest, pisana rozpaczą, książka o tym, co wojna zrobiła. Suljagić uczył się dziennikarstwa na śmierci bliskich".*

* Wojciech Tochman wracał do Bośni wielokrotnie. Efektem jest opowieść reporterska Jakbyś kamień jadła .*Autor rysuje w niej portrety kobiet, których bliscy zginęli na wojnie, albo które zaangażowały się w usuwanie jej skutków.

To kobiety okazały się najsilniejsze, to one muszą być najsilniejsze, jak np. Ewa Klonowski, Polka pracująca przy identyfikacji zwłok.

Sudan. Czas bezdechu to zapis podróży z północy na południe kraju, w którym jazda po asfaltowej drodze jest takim samym luksusem jak posiadanie własnego drzewa. Tysiące ludzi w Sudanie nieustannie dokądś wędruje: w poszukiwaniu pracy, z powodu wojen, przymusowych przesiedleń czy pragnienia powrotu do utraconych domów.

Konrad Piskała opisuje kontrasty i podziały składające się na obraz współczesnego Sudanu i jego mieszkańców: biedę, epidemię głodu, walki etniczne i religijne. W tyglu plemion, języków i kultur znajduje się jednak miejsce na egzotykę, życzliwość i nadzieję.* O Sudańczykach mówi się nie bez powodu, że to najżyczliwsi ludzie na świecie. Niepojętym pozostaje więc pytanie - jak możliwa była tu tak okrutna wojna, która pochłonęła miliony ofiar?*

Pierwsza w języku polskim praca ujmująca całościowo polityczne dzieje Tatarów Krymskich w czasach współczesnych (XIX i XX wiek). Zwłaszcza wiek XX pod tym względem pozostawał "białą plamą", aczkolwiek tatarski ruch odrodzenia narodowego z przełomu XIX i XX w. też jest absolutnie nie znany. **

Praca imama Chazbijewicza mówi o zupełnie nie znanych epizodach XX-wiecznej historii (m.in. o próbach utworzenia żydowskiej republiki sowieckiej na terenach Krymu), o splatających się drogach Tatarów polskich, litewskich i krymskich, o bezdrożach II wojny światowej, o tragicznej pomyłce ideologicznej w latach 1941-1944, która kosztowała Tatarów wysiedlenie i eksterminację, aż po wieloletni proces walki o tożsamość narodową pokoleń urodzonych na zesłaniu i powrót tego narodu do swych korzeni na półwysep krymski.

"Czy wszyscy dorośli - albo ich większość - są potencjalnymi ludobójcami, masowymi eksterminatorami dzieci, którzy tylko czekają, aż ktoś zleci im zabijanie? Czy też ludzie potrzebują jakiegoś bardzo silnego bodźca, by się dopuścić masowego mordowania?[...] Dlaczego nasze czasy, które cechuje tak wielki postęp w dziedzinie techniki, gospodarki i bezsprzecznie moralności, były świadkiem tak wielu masowych mordów?" - między innymi z tak trudnymi pytaniami konfrontuje nas w Wieku ludobójstwa Goldhagen i próbuje znaleźć na nie odpowiedzi.

"Wiele masowych rzezi nie miało dużo wspólnego z wojną lub zgoła nic. Ludobójstwo Stalina rozpoczęło się na długo przed drugą wojną światową i właśnie w okresie ją poprzedzającym było najintensywniejsze" - zauważa w jednym z kolejnych rozdziałów autor.

Amerykańskiemu historykowi nie chodzi o epatowanie. Goldhagen rozpracowuje anatomię masowych mordów. Przygląda się uważnie sprawcom. Analizuje mechanizm działań prowadzących do ludobójstwa. Zastanawia się, co zrobić, żeby nie dopuścić do powtórzenia znanego scenariusza.

Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki