"Testamenty" Margaret Atwood. Opisała brutalnie, co fundamentalizm religijny oznacza dla kobiet

Na całym świecie trwa wojna z kobietami. Chodzi o to, żeby podporządkować je mężczyznom – żeby to oni ustalali, jakie kobiety mają prawa, czym mają się zajmować, co myśleć i jak wyglądać. Polska: Ordo Iuris i inne organizacje ultrakatolickie co rusz próbują zaostrzyć ustawę antyaborcyjną do całkowitego zakazu aborcji włącznie, pozbawić kobiety dostępu do badań prenatalnych czy antykoncepcji. Była próba karania edukatorek seksualnych czterema latami więzienia za ich pracę. Niedawno w rzeszowskim liceum nakazano uczennicom noszenie biustonoszy.

USA: w takich konserwatywnych stanach jak Ohio, Alabama czy Georgia ustawodawcy walczą o całkowity zakaz aborcji. Nie chcą dopuścić aborcji nawet w przypadku zagrożenia życia matki lub gwałtu. Ustawa w Ohio miałaby dotyczyć również zabiegów przeprowadzanych w wypadku ciąży pozamacicznej. Według autorów, dopuszczona byłaby… "reimplantacja jajeczka". Za wykonanie aborcji lekarzowi i matce mogłaby grozić nawet kara śmierci.

Iran: Yasaman Aryani została skazana na 16 lat więzienia za protest przeciwko przymusowemu noszeniu hidżabu. Z kolei Nasrin Sotoudeh, wybitna irańska prawniczka, została skazana na 38 lat więzienia i 148 batów za swoją pracę w obronie praw kobiet i za udział w protestach przeciwko obowiązkowi noszenia hidżabu.

Arabia Saudyjska: w 2019 roku 11 kobiet zostało oskarżonych o promocję praw kobiet, gdyż nie chciały mieć męskiego opiekuna do załatwienia najmniejszej sprawy, jak nakazuje prawo Arabii.

Te przykłady można mnożyć od Jemenu po Salwador, od Indonezji po kraje afrykańskie, gdzie wciąż poddaje się dziewczynki rytualnym zabiegom obrzezania. Szacuje się, że na świecie żyje 200 mln ofiar obrzezania kobiet (500 tys. w samej Europie). Co 11 sekund któraś przechodzi zabieg.

Podręczne, Marty i Niekobiety

Te przykłady dobitnie pokazują, że codziennie gdzieś na świecie grupy fundamentalistów religijnych próbują narzucić swoją wolę kobietom. A co jeśli fundamentaliści wygraliby także na liberalnym Zachodzie? Opowiada o tym znana – zekranizowana jako serial – książka kanadyjskiej autorki Margaret Atwood pt. "Opowieść podręcznej".

Przypomnijmy: "Opowieść podręcznej" to historia kobiety o imieniu Freda (bo należy do Freda), czyli kobiety traktowanej jak żyjąca, chodząca macica służąca tylko do rodzenia dzieci. W USA dochodzi bowiem do wojny domowej, w wyniku której władzę przejmują ultrakonserwatywni fundamentaliści chrześcijańscy. Powstaje nowe państwo: Gilead. Z dnia na dzień kobiety zostają zwolnione z pracy, pozbawione dostępu do kont bankowych i książek. Rząd wprowadza prawo, zgodnie z którym pieniądze kobiety należą do jej najbliższego krewnego płci męskiej. Edukacja kobiet zostaje sprowadzona do prowadzenia domu i bycia posłuszną żoną. Kobiety zostają podzielone na kasty: Żony Komendantów, Podręczne (mają rodzić dzieci), Marty (służące) i Niekobiety.

Książka i serial obrazują dramat odhumanizowanych, pozbawionych wszelkich praw kobiet. Autorka, Margaret Atwood, twierdzi, że wiele z niby fikcyjnych pomysłów na książkę, znalazła w codziennym życiu kobiet: utrudnianie dziewczynkom dostępu do edukacji, pozbawianie ich praw reprodukcyjnych, całkowita zależność do ojca, męża czy brata, rytualne obrzezanie, zakaz posiadania prawa jazdy, nakaz nakrycia włosów, itd.

W swojej pierwszej książce Atwood nie rozstrzygnęła, czy jej bohaterka Freda, zostanie w Gileadzie na zawsze, czy jednak uda jej się uciec do wolnej Kanady. Każda przyszłość była możliwa: albo prawicowi fundamentaliści zatryumfują, albo uda się obronić społeczeństwo liberalne, feministyczne.

Trzynastoletnie żony

Teraz na polskim rynku ukazuje się druga część "Opowieści podręcznej", czyli powieść "Testamenty". Atwood powraca do Gileadu 15 lat później. Sytuacja Republiki jest dramatyczna. Brakuje jedzenia, na świat przychodzą zdeformowane, słabe dzieci. Umierają też Podręczne, czyli niewolnice, których zadaniem jest rodzić.

Książka ma trzy narratorki: pierwszą jest znana z pierwszej części ciotka Lydia. Opowiada ona szczegółowo, jak rodził się Gilead: fundamentalistyczna armia Synów Jakuba likwiduje Kongres USA. "Początkowo powiedziano nam, że za atakiem stoją islamscy terroryści; wprowadzono stan wyjątkowy, ale zapewniano nas, że powinniśmy żyć jak dotychczas, że wkrótce konstytucja będzie przywrócona, a stan wyjątkowy zniesiony". Nic takiego jednak się nie dzieje.

Później kobiety – prawniczki, lekarki, bizneswomen, dziennikarki – są zwożone na stadiony, gdzie odbywają się masowe egzekucje:

"O szesnastej zafundowano nam przedstawienie. Na środek boiska wyprowadzono dwadzieścia kobiet, różnej postury i w różnym wieku, ale wszystkie w strojach biznesowych. Piszę: wyprowadzono, ponieważ miały zawiązane oczy. Ręce skuto im z przodu kajdankami. Ustawiono je w dwóch szeregach po dziesięć. Kobietom w przednim szeregu kazano uklęknąć, jak do zdjęcia grupowego.

Mężczyzna w czarnym mundurze zaczął perorować przez megafon o tym, że Boskie Oko zawsze widzi grzeszników, a ich grzech wyróżni ich z tłumu.

– Bóg zwycięży – zakończył mówca.

Odpowiedział mu barytonowy chór: Amen. Mężczyźni, którzy eskortowali kobiety z zawiązanymi oczami, unieśli broń i je zastrzelili. Celowali dokładnie: kobiety runęły na ziemię. Na trybunach rozległ się zbiorowy jęk. Słyszałam krzyki i łkanie. Kilka kobiet zerwało się z miejsc i zaczęło coś wołać, ale zostały szybko uciszone uderzeniami kolbą w tył głowy".

Ciotka Lydia opisuje swoje dalsze losy w Gileadzie i swoją rolę w trwaniu nowego reżimu. Drugą narratorką jest Agnes, córka Fredy, która opisuje proces szkolenia dziewczynek na przyszłe żony, wydawane za mąż w wieku 13 lat. Jest wreszcie Daisy, która wychowuje się w Kanadzie i działa w organizacji walczącej z Gileadem.

Bohaterkami "Testamentów" są już nie tylko te kobiety, które wciąż pamiętają czasy wolności, ale także młode pokolenie, które urodziło się w Gileadzie i nie zna innego świata.

Atwood znów daje nam wybór, po której stronie się opowiemy: czy rozgrzeszymy te kobiety, które swoimi działaniami podtrzymują gnębiący je patriarchalny reżim. A może nasze serca będą po stronie tych, które starają się knuć, buntować, myśleć samodzielnie i zrobią wszystko, żeby Gilead w końcu upadł.

Margaret Atwood, "Testamenty", wyd. Wielka Litera, 2020