Strach przed czytaniem

Pozornie może się wydawać, że to prosta powieść, której myślą przewodnią jest próba doradzenia odbiorcy, jak czytać. Pytanie to jest o tyle ważne, że współcześni guru krytyki o postmodernistycznej proweniencji stawiają tezę, iż przekaz i chęci autora nie są najważniejsze, o wiele istotniejszym jest odbiór czytelnika, jego subiektywne wrażenie i zrozumienie treści. Tymczasem główny bohater, nieruszający się z wózka, opasły i fizycznie odrażający laureat Nagrody Nobla wskazuje na nas, czytelników, palcem i mówi: nie czytacie, wodzicie tylko wzrokiem po zdaniach, nic nie rozumiecie, zaliczacie lektury po to tylko, żeby błysnąć w salonowym towarzystwie, wiedzieć, o co chodzi. Tym samym odbiór jest żaden - czytając poruszamy się w schematach myślowych, nie zadając sobie trudu jakiejkolwiek interpretacji. Cztery rozmowy Pretextata Tacha z dziennikarzami to tylko preludium; potwierdza to zresztą jego opinię o marności komunikacji na linii twórca-odbiorca. Ba! wskazuje on na pewną chorobę pośpiechu i
fragmentaryczności - jego dwadzieścia dwie powieści są dziennikarzom nieznane, przeprowadzają wywiady pchnięci pogonią za sensacją, twórczość interlokutora znając jedynie z egzegezy krytyków, nota bene również nierozumiejących tego, co czytają. Cała czwórka zostaje ukarana za swoją ułomność, brak profesjonalizmu i schematyzm - nie mają prawa dostępu do prawdy.

Rozmowa piąta, ostatnie i decydujące starcie pomiędzy mizoginistycznym, genialnym starcem, a piękną, młodą i przenikliwą dziennikarką nie bez powodu ma za tło głuche odgłosy rozpoczętych bombardowań Iraku przez aliantów. W zażartej wojnie na słowa, ironię, złośliwości i aluzje to właśnie Nina jest stroną atakującą, w jej ręku znajdują się wszystkie atuty, a przede wszystkim ona odkrywa prawdę, jaką światu przekazał Tach. Postąpił on zgodnie z radą Chestertona, że najlepszym sposobem ukrycia liścia jest posadzenie wokół niego lasu - najsłabsza, zdaniem krytyki, jedyna niedokończona powieść Tacha Higiena mordercy zawiera wszystkie klucze do pozostałych dwudziestu jeden, co natychmiast czyni trudną i mętną prozę przejrzyście prostą.

Aby nie zostać czytelnikiem-żabą, suchą stopą przechodzącym między pierwszą a ostatnia stroną, wypada poszukać kluczy do powieści w niej samej. Nina poszła po linii prostej psychoanalizy i wydobycia z mroków zapomnienia dzieciństwa noblisty. Dlaczego morderstwo, od którego zaczyna się dorosłe życie głównego bohatera, ma miejsce pięknego trzynastego sierpnia, przypadkowo w dzień urodzin autorki? Dlaczego Pretextat i Leopoldine za wszelką cenę nie chcą stać się dorosłymi? - podobny pomysł miała w dzieciństwie miała Nothomb, co o mało nie zakończyło się jej śmiercią. Dlaczego idylliczna posiadłość dziadków Tacha jest identyczna z zamkiem Pont-d'Oye, ulubionym miejscem Amelie? Dlaczego główny bohater nazywa się Pretexat Tach (fr. pretexte tache - pretekst plamy - w domyśle krwi, a może pretexte attache - pretekst klamry, wszak powieść składa się ze specyficznych klamr)? Czy autorka też sadzi las, aby coś w nim ukryć? Ależ oczywiście - sama jest stroną dyskusji, będąc atrakcyjną eksanorektyczką w powieści
staje się monstrualnym i odrażającym obżartuchem, który wyraża jej pozbawione złudzeń poglądy na temat percepcji prozy, konfliktu płci, pojęcia szczęścia czy istoty miłości. Wypowiadane przez Tacha zdania szybko zakwalifikowałyby go do psychiatrycznej hospitalizacji, gdyby nie chronił go status geniusza.

Konkluzja jest również paradoksalna, godna braku wiary w ludzi reprezentowanego przez Pretextata Tacha. Powieść, której nikt nie miał czytać, a już tym bardziej zrozumieć, stała się bestsellerem we Francji i Belgii. Osobiście, nie wierzę, aby doceniono tupet debiutantki szydzącej ze swych przyszłych czytelników, raczej zachwycono się niebanalnie skonstruowaną historią, pełną czytelnych odniesień do przebogatego dziedzictwa literatury francuskiej. Pretextat Tach z pewnością nie nudziłby się w rozmowie z przeciętnym czytelnikiem Higieny mordercy, nieważne czyjego autorstwa.