Rousseau: samotność i wspólnota

Dzieło Rousseau było – i jest – szczególnie otwarte na różnorodne ludzkie sprawy, myśli, postawy i konflikty, przenika je bowiem pełne dramatycznego napięcia bolesne dążenie do uzyskania jednoznacznego stosunku wobec świata, który jawi się jako niejednoznaczny i nieprzejrzysty, jako zarazem własny i obcy. Równocześnie zaś przenika je świadomość, iż jak długo świat zachowuje taki właśnie charakter, każde samookreślenie pozostanie wieloznaczne i paradoksalne, a „istnienie człowieka dla siebie” – nietrwałe i niezakończone.

Może to właśnie zadecydowało, iż dzieło Jana Jakuba nie przekształciło się nigdy w fakt – pozostało problemem.