Pejzaż utkany z żalu

Wspólnym motywem zebranych w tym tomiku opowiadań są powikłane i pełne bólu koleje losu mieszkańców dzisiejszego Izraela, tak różne, jak różne genealogicznie, kulturowo i klasowo jest pochodzenie poszczególnych bohaterów, lecz naznaczone takim samym tragicznym piętnem osamotnienia i wyobcowania.

By nie sugerować się cudzymi opiniami, nim sama zdążę wyrobić sobie własne zdanie na temat czytanej lektury, zwykle staram się odwracać wzrok od zamieszczonych na skrzydełku czy na tylnej stronie okładki recenzji; nie udało mi się jednak nie zauważyć notki Antoniego Libery, przeciwstawiającego tytułową litość (bo to oznacza słowo „rachmunes”) bezlitosnej ostrości spojrzenia autorki. Lecz gdybym nawet jej nie przeczytała, nasunęłoby mi się niemal analogiczne skojarzenie : litość? nie, to nieodpowiednie słowo! jeśli gdzieś tu jest miejsce na litość, to co najwyżej na uboczu, w cieniu dominujących nad całością nut rozpaczy, żalu i buntu, splatających się w jeden przejmujący krzyk protestu przeciwko takiej rzeczywistości, która człowieka poniża, poniewiera, wyzwala w nim najniższe instynkty. Mieszkańcy ziem położonych między południowo-wschodnim wybrzeżem Morza Śródziemnego a zachodnim brzegiem Jordanu i Morza Martwego dźwigają na barkach narastające od lat brzemię strachu i nienawiści: strachu przed tym, że
po raz kolejny zostaną wygnani z miejsca, które uznali za swoją ojczyznę, nienawiści do tych, którzy pośrednio lub bezpośrednio mogą stać się przyczyną wygnania. Skaza ta jednakowo zatruwa mentalność Żydów polskich, jemeńskich i urodzonych w Izraelu, i ich najbliższych sąsiadów, a jednocześnie najzaciętszych wrogów – Palestyńczyków, stając się gruntem, na którym wyjątkowo podatnie rozrastają się indywidualne dramaty : nieuleczalna tęsknota za utraconą krainą dzieciństwa, niespełnione uczucie, rozpacz po stracie bliskich, kalectwo, odmienność seksualna... Jedynym opowiadaniem wyłamującym się z tego schematu niemal w całości – co nie znaczy, że mniej przejmującym – jest „Antysemita”, historia prostego polskiego chłopa starzejącego się w samotności po wyjeździe żony z dziećmi do Izraela; Feliks, w odróżnieniu od bohaterów pozostałych opowiadań, jest tylko świadkiem, nie uczestnikiem żydowskiej odysei, lecz i na jego duszy pozostają po niej blizny, których nie zatrze przyznane mu po latach odznaczenie...

Język i styl opowiadań zmienia się stosownie do ich klimatu – i tak np. w „Ofierze” jest prosty, szorstki i ubogi jak codzienność palestyńskich uchodźców, w „Sanitariuszu” odzwierciedla zarówno inteligencję i wykształcenie bohatera, jak i wulgarność środowiska, w którym przyszło mu się obracać, w „Antysemicie” jest pozornie siermiężny, lecz promieniujący delikatną ironią. Ukazana w ten sposób rzeczywistość może nam się nie spodobać, ba, może budzić przerażenie i odrazę, ale poznać ją trzeba, dorzucając w ten sposób kolejne kamyczki do mozaiki, jaką jest panorama współczesnego świata, układająca się przed naszymi oczami za sprawą dzieł pisarzy mających na względzie coś więcej, niż tylko komercyjny sukces.