pedagogika. Edukacja w przebiegu życia. Od dzieciństwa do starości

Wstęp Z końcem ubiegłego stulecia J. Delors podkreślał, że koncepcja edukacji przez całe życie jawi się jako klucz do bram XXI wieku. I wówczas i teraz edukacja wykracza poza tradycyjny podział na edukację wstępną i edukację ustawiczną. Jest odpowiedzią na wyzwania szybko zmieniającego się świata[1]. W XXI wieku problem edukacji dla wszystkich i przez całe życie, zgodnie z prognozami F. Mayora[2], stał się głównym wyzwaniem zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa. Rola edukacji, jej jakość i kierunki są ściśle związane ze zmianami, które nieustannie dokonują się w społeczeństwie. Wraz z modernizacją procesów zmian społecznych[3] konieczna staje się modernizacja w obszarze edukacji – w podejściu do roli wiedzy, procesu uczenia się i doskonalenia bez względu na wiek osób w owym procesach uczestniczących. Zmiany zachodzące w różnych sferach życia publicznego i prywatnego (m.in. w funkcjonowaniu państwa, społeczeństwa, w kulturze, polityce, technice, sztuce) muszą być sprzężone ze zmianami w edukacji, która ma wspierać człowieka w odnajdywaniu się i skutecznym funkcjonowaniu w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Obok zmian w samej edukacji, w stawianych celach, w metodach, strategiach nauczania-uczenia się, niezbędne są także przeobrażenia w samym podejściu do edukacji i w określaniu jej miejsca w przebiegu życia człowieka. Problem dzieciństwa i edukacji od pierwszych lat życia podjęła w swym artykule Danuta Waloszek, która definiuje edukację jako wspieranie i wspomaganie dziecka w poszukiwaniach odpowiedzi na podstawowe pytania o to, kim, jakie i gdzie jest. Znaczenie całożyciowej edukacji w świetle zadań rozwojowych analizuje Krystyna Ferenz, tekst zaś Krzysztofa Zajdela stanowi interesujące poszerzenie tej problematyki, wprowadzając zagadnienie edukacji w środowiskach wiejskich. Kolejne artykuły, Lidii Kataryńczuk-Manii i Mariusza Gwozdy, ukazują bardziej szczegółowe problemy dotyczące edukacji permanentnej w zakresie muzyki i sportu. Trudno jest zdefiniować rewolucję, której powstania jesteśmy świadomi. Jest w niej wiele procesów, które przenikają większość dziedzin życia. Struktury społecznego, ekonomicznego i politycznego życia XX wieku wyczerpały swój potencjał rozwoju. Przychodzi czas na powstanie nowych. Zmiany, które następują, są najbardziej widoczne w postaci […] szybkiego rozwoju technologii informatycznej; staje się ona szybsza w działaniu, tańsza, łatwo dostępna, wielostronna i przyjazna użytkownikowi [...][4]. Poruszanie się w świecie, w którym nowe technologie informacyjne odgrywają coraz bardziej znaczącą rolę, wymaga licznych kompetencji – ich opis można znaleźć w tekście Ireny Pulak i Małgorzaty Wieczorek-Tomaszewskiej. Artykuły Rafała Olczaka, Huberta Kupca i Jakuba Swachy ukazują zaś miejsce tych technologii w życiu człowieka na różnych płaszczyznach i w różnym wieku – od dzieciństwa począwszy. Początki drogi edukacyjnej człowieka analizują Autorzy tekstów zebranych w III części niniejszej książki. Znaczenie edukacji przedszkolnej omawiają w swych opracowaniach Agnieszka Olczak i Anetta Soroka-Fedorczuk, a norweskimi doświadczeniami w tym zakresie dzieli się Ewa Woś. Sytuacje dziecka i jego edukacji charakteryzują także teksty Mirosławy Nyczaj-Drąg, która omawia pozycję dziecka z klasy średniej, oraz Anny Lis-Zaldivar, przybliżającej Czytelnikowi zagadnienie orientacji dzieci w czasie. Zróżnicowanie problemów edukacji na etapie szkolnym (na różnym poziomach) ukazuje IV rozdział książki. Otwiera go rozprawa Edwarda Kozioła dotycząca współpracy szkoły z rodziną. Problematyką nauczyciela i szeroko rozumianego wychowania zajmują się Małgorzata Prokosz, Beata A. Orłowska i Robert Fudali. Bardziej szczegółowe zagadnienia podejmują natomiast Anna Jakubowicz-Bryx, Krzysztof Wołodkiewicz, Daniel Kukla, Iwona Rudek oraz Anita Famuła-Jurczak. W artykułach tych Autorów Czytelnik odnajdzie, jak mniemamy, ciekawe inspiracje do analiz i dalszych poszukiwań dotyczących rozwoju uczniów, ich możliwości, zdolności, zagadnień związanych z przygotowaniem uczniów do społecznego funkcjonowania w przyszłości. Całość zamykają dokonana przez Małgorzatę Mikut analiza wybranych problemów edukacji dorosłych oraz motywów podejmowania przez młodych ludzi studiów pedagogicznych, a także omówienie przez Ryszarda Małachowskiego zadań wychowawczych szkolnictwa wyższego. Ponadto w tej części książki Krystyna Stech charakteryzuje działalność kręgów seniorów, ukazując możliwe pola aktywności ich członków, a Hans Stegemann przybliża funkcjonowanie Instytutu Kształcenia Dalszego DAA w Niemczech w zakresie edukacji dorosłych. Niniejsza, wielowątkowa publikacja nie ukazuje pełnego obrazu całożyciowej edukacji człowieka. Stanowi jednak, w naszym zamyśle, mapę wybranych problemów dotyczących edukacji w różnych fazach życia człowieka w zgodzie z potrzebami jednostek i społeczeństwa. Mamy nadzieję, że zostanie przyjęta jako głos w dyskusji nad potrzebą całożyciowej edukacji i potraktowana jako otwarcie listy związanych z nią problemów. Nie dajemy sobie prawa do czynienia jakichkolwiek rozstrzygnięć. Jeśli publikacja ta zainspiruje kogoś do poszukiwań lub dyskusji, będziemy mieli poczucie satysfakcji i potwierdzenie dla zasadności naszych teoretyczno-empirycznych poszukiwań. Mirosław Kowalski Agnieszka Olczak [1] Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI Wieku pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa, tłum. W. Rabczuk, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich – Wyd. UNESCO, Warszawa 1998, s. 17. [2] F. Mayor, Przyszłość świata, tłum. J. Wolf, A. Janik, W. Rabczuk, Wyd. Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych, Warszawa 2001, s. 375. [3] Por. A. Radziewicz-Winnicki, Społeczeństwo w trakcie zmiany, GWP, Gdańsk 2004, s. 28 i nast. [4] R. Pachociński, Oświata XXI wieku. Kierunki przeobrażeń, Wyd. IBE, Warszawa 1999, s. 6–7.