BIOETYKA. Między prawe, a pedagogiką. Analizy i refleksje

WSTĘP W Polsce od blisko dwóch dekad trwa debata dotycząca współczesnych wyzwań bioetycznych. Kolejne dyskusje, medialne analizy oraz opinie ekspertów skupiają się wokół takich tematów, jak: prawno-etyczne aspekty przeprowadzania aborcji, legalizacja zabiegów wspomaganego rozrodu metodą in vitro, możliwość stosowania procedury adopcji prenatalnej oraz wyzwania współczesnej medycyny w kontekście problemu cierpienia oraz umierania. W dyskusjach najczęściej ukazywany jest kontekst prawny, społeczny oraz etyczny wyżej wymienionych zagadnień. Badacze zajmujący się wspomnianymi problemami zastanawiają się między innymi nad legalnymi podstawami wprowadzania nowych rozwiązań technicznych, analizują status ludzkiego zarodka, a także podejmują stałą debatę dotyczącą aksjologicznych fundamentów stosowania klauzuli sumienia. W przywołanych dyskusjach niestety rzadko do głosu dochodzą pedagodzy, w tym także pedagodzy specjalni. Podczas badania zagadnień bioetycznych zasadne jest wskazanie, że każdy z tych wątków wprost odnosi się do praktyki wychowawczej. Debaty dotyczące diagnozy preimplantacyjnej zarodków w procedurze in vitro czy problemu diagnozy prenatalnej dziecka w dalszej fazie ciąży to przykłady bezpośrednio powiązane z kontekstem niepełnosprawności. Dyskusje na temat tak zwanych eugenicznych przesłanek stosowania aborcji powiązać można również z praktyką wychowawczą, którą pedagodzy specjalni podejmują w szkołach specjalnych. Najczęściej poruszane w tym obszarze „prawo do aborcji dziecka”, u którego stwierdzono prawdopodobieństwo ciężkich i nieodwracalnych uszkodzeń, ukazane może być również z perspektywy sytuacji aktualnie uczących się dzieci ze stwierdzonym zespołem Downa lub też innymi zaburzeniami genetycznymi albo rozwojowymi o nieznanym pochodzeniu. Podobny schemat warto zastosować również w odniesieniu do osób cierpiących, niepełnosprawnych, wobec których w części krajów europejskich stosuje się eutanazję. Z perspektywy pedagogicznej zasadne wydaje się wskazanie na wartość ludzkiego życia, w tym także takiego, które przez część społeczeństw określane jest jako gorsze jakościowo. W podobnych analizach nie może zabraknąć również refleksji poświęconej najnowszym osiągnięciom techniki oraz pojawiającym się pod tym względem konsekwencjom prawno-pedagogicznym. Mowa w tym miejscu o zagadnieniach adopcji prenatalnej, tak zwanego zastępczego macierzyństwa oraz procedurze „tworzenia” dzieci mających troje rodziców. Tematy te nasuwają automatycznie pewne pytania: Kto jest matką adoptowanego prenatalnie dziecka – matka, która urodziła, czy też matka, która była dawczynią komórki jajowej? Jak kształtować tożsamość dziecka, które nigdy nie będzie miało możliwości poznać swojego biologicznego pochodzenia? Jak budować u dziecka bezpieczeństwo emocjonalne w sytuacji, gdy – faktycznie rzecz ujmując – ma ono trzy matki (dawczynię komórki jajowej, kobietę, która je urodziła, oraz kobietę, która – sama nie mogąc urodzić – poprosiła o to inną kobietę) oraz dwóch ojców (dawcę nasienia oraz męża kobiety, która „zamówiła” zarodek)? Zasadne jest, by powyższe konteksty, pytania oraz wątpliwości zostały przedstawione z perspektywy pedagogiki dziecka i pedagogiki prawa. Dzięki takiemu spojrzeniu zaistnieje możliwość ukazania wychowawczego działania prawa, jego roli w zakresie kształtowania się postaw wobec najnowszych problemów współczesnej biomedycyny, dotykających także indywidualne osoby. Proponowany kontekst będzie pomocny we wskazaniu, jak w sensie pedagogicznym mogą oddziaływać na człowieka konkretne przepisy prawne (ustawy, kodeksy) oraz szeroko komentowane orzeczenia sądów. Ponadto obserwując dynamiczny postęp nauki, warto rozważyć, jak dziś powinno wyglądać wychowanie do bioetyki, w jaki sposób kształtować moralność przyszłych ekspertów medycznych i samych pacjentów oraz jak dzięki powyższym działaniom uniknąć takich zjawisk, jak roszczeniowość i demoralizacja.