Miłość w czasach czystek. Recenzja książki "Patrioci"

Pierwsze, co rzuca się w oczy w kontakcie z "Patriotami” Sany Krasikov, to rozmiar tomu. I słusznie. Bo ta ponad 600-stronicowa, zapisana drobną czcionką powieść jest prawdziwie epickim spojrzeniem nie tylko na stalinowską Rosję, ale i na Rosję w ogóle i los rosyjskich Żydów.

Powieść amerykańskiej pisarki gruzińskiego pochodzenia o Amerykanach zafascynowanych ideami komunizmu
Źródło zdjęć: © Materiały prasowe

Akcja "Patriotów” rozpoczyna się w latach 30., gdy młoda Florance Fein - nowojorska Żydówka, której rodzina zmaga się z trudami Wielkiego Kryzysu - zostaje zatrudniona w firmie pośredniczącej w handlu pomiędzy amerykańskimi firmami, a nieuznawanym jeszcze przez USA Związkiem Radzieckim. Flora, co nie jest dla czytelnika wielkim zaskoczeniem, szybko zakochuje się w jednym z rosyjskich inżynierów i, powodowana kaprysem serca - postanawia wyjechać do ZSRR. A czas jest na to, delikatnie mówiąc nie najlepszy, bo w Europie idzie wojna, a w Rosji szykują się kolejne wielkie czystki.

Równolegle do wątku Flory rozwija się opowieść o jej synu, Julianie. Wyjechał on w latach 70. z ZSRR i zrobił karierę w Ameryce. W 2008 roku wraca do Moskwy, jako konsultant biznesu naftowego - mały tryb w wielkiej, napędzanej ropą i pieniędzmi, machinie, którą stworzyli Putin i jego oligarchowie. Jednak w podróży Juliana do Rosji kryją się też prywatne pobudki. FSB otworzyło właśnie archiwa, syn może więc zajrzeć do dokumentów matki i przekonać się, czy naprawdę była współpracownicą NKWD.

Krasikov jest pisarką o skomplikowanym rodowodzie. To Gruzinka, urodzona i wychowana na Ukrainie, której rodzina w latach 80. wyjechała do Ameryki. Wydaje się, że to właśnie ten galimatias pomaga jej budować bohaterów, których tożsamość rozpięta jest pomiędzy Ameryką a ZSRR - skomplikowanych, przekonujących i skonfliktowanych wewnętrznie. Najbardziej charyzmatyczna jest oczywiście Flora. Niby to naiwne dziewczę, decydujące się na podróż na drugi koniec świata w imię porywów serca, ale gdy przychodzi co do czego to także zdeklarowana, ideowa komunistka i zdeterminowana matka, gotowa toczyć grę z NKWD, by chronić swoich najbliższych. W postaci Flory Krasikov udaje się odpowiedzieć na zadawane od dekad pytanie: "jakim cudem porządni ludzie, o lewicowych ideałach, godzili się na warunki życia w ZSRR i przymykali oczy na szerzony przez Stalina terror?” Tytułowi "Patrioci” to nie głupcy, nie zdający sobie sprawy z tego, jak naprawdę wygląda wymarzony przez nich raj robotników (taka odpowiedź byłaby dla Krasnikov za prosta), ale ludzie inteligentni i wykształceni, decydujący się na coraz większe kompromisy w imię wewnętrznej spójności. Flora nie odwraca się od ZSRR nawet, gdy ją i jej najbliższych rozjeżdża krwawa machina NKWD i Gułagów, a największym triumfem Kasikov jest to, iż nawet w najgorszych dla Flory sytuacjach czytelnik nie kwestionuje jej wierności.

Równie fascynujący jest wątek współczesny, rozgrywający się w putinowskiej Rosji. Już samo zestawienie go z wątkiem Flory sugeruje pewne podobieństwa pomiędzy Rosją Putina i Stalina. Ale Kresnikov nie idzie na skróty i nie czyni prostackich porównań. Kraj, który odwiedza Juliana ma oczywiście problemy z praworządnością (stanowią one ważny element tego wątku), ale to nie ZSRR rządzone przez NKWD. Krasnikov trafnie obrazuje jednak konsekwencje dla rosyjskiej mentalności, wynikające z dekad przeżytych pod komunistycznym jarzmem. Współczesna Rosja jest zatem w "Patriotach” krajem całkiem innym, ale tym samym - wciąż zamieszkują ją bowiem ludzie, gotowi sięgnąć po wszelkie metody, by osiągnąć swój cel; ludzie śliscy, przywykli do życia w płynnej rzeczywistości pozbawionej zasad, w której istnieją tylko zawoalowane interesy i strefy wpływów.

Są też "Patrioci” wyzwaniem rzuconym czytelnikom powtarzającym bzdury na temat żydokomuny. Niemal wszyscy najważniejsi bohaterowie są zeświecczonymi Żydami, a Krasnikov przypomina, jak powszechny był w sowieckiej Rosji antysemityzm i jak często podjudzano go, by usprawiedliwić wewnątrzpartyjne czystki.

Jeżeli można coś "Patriotom” zarzucić, to pewną niespójność narracyjną. O ile wątek Juliana opowiadany jest z w pierwszej osobie, o tyle w wątku Flory, mamy do czynienia z klasycznym narratorem wszechwiedzącym. Kresnikov traci jednak miejscami czujność i pozwala owemu narratorowi zbytnio zbliżyć się do bohaterki. Nie jest to szczególnie uciążliwe, ale niepotrzebnie wybija czytelnika z rytmu lektury. Szkoda też, że zaledwie w kilku, początkowych rozdziałach narrator skupia się na Lennym - synu Juliana i wnuku Flory, który pomimo cierpień babki i ucieczki ojca, postanawia wrócić do putinowskiej Rosji by spełnić swój "rosyjski sen”. Głównie poprzez angażowanie się w podejrzane interesy, w których maczają palce wszechwładni oligarchowie. W przeciwieństwie do ideowej Flory i rozsądnego Juliana, Lenny jest postacią trudną do uchwycenia i ocenienia. To ponoszący porażkę za porażką karierowicz, który doskonale zdaje sobie sprawę z wszystkich wad współczesnej Rosji, ale nie przeszkadza mu to kochać ojczyzny. Gdyby Krasnikov chętniej oddawała mu głos, książka byłaby jeszcze lepsza.

Źródło artykułu: WP Książki
Wybrane dla Ciebie
Po "Harrym Potterze" zaczęła pisać kryminały. Nie chciała, żeby ktoś się dowiedział
Po "Harrym Potterze" zaczęła pisać kryminały. Nie chciała, żeby ktoś się dowiedział
Wspomnienia sekretarki Hitlera. "Do końca będę czuła się współwinna"
Wspomnienia sekretarki Hitlera. "Do końca będę czuła się współwinna"
Kożuchowska czyta arcydzieło. "Wymagało to ode mnie pokory"
Kożuchowska czyta arcydzieło. "Wymagało to ode mnie pokory"
Stała się hitem 40 lat po premierze. Wśród jej fanów jest Tom Hanks
Stała się hitem 40 lat po premierze. Wśród jej fanów jest Tom Hanks
PRL, Wojsko i Jarocin. Fani kryminałów będą zachwyceni
PRL, Wojsko i Jarocin. Fani kryminałów będą zachwyceni
Zmarł w samotności. Opisuje, co działo się przed śmiercią aktora
Zmarł w samotności. Opisuje, co działo się przed śmiercią aktora
Jeden z hitowych audioseriali powraca. Drugi sezon "Symbiozy" już dostępny w Audiotece
Jeden z hitowych audioseriali powraca. Drugi sezon "Symbiozy" już dostępny w Audiotece
Rozkochał, zabił i okradł trzy kobiety. Napisała o nim książkę
Rozkochał, zabił i okradł trzy kobiety. Napisała o nim książkę
Wydawnictwo oficjalnie przeprasza synów Kory za jej biografię
Wydawnictwo oficjalnie przeprasza synów Kory za jej biografię
Planował zamach na cara, skazano go na 15 lat katorgi. Wrócił do Polski bez syna i ciężarnej żony
Planował zamach na cara, skazano go na 15 lat katorgi. Wrócił do Polski bez syna i ciężarnej żony
Rząd Tuska ignoruje apel. Chce przyjąć prawo niekorzystne dla Polski
Rząd Tuska ignoruje apel. Chce przyjąć prawo niekorzystne dla Polski
"Czarolina – 6. Tajemnice wyspy": Niebezpieczne eksperymenty [RECENZJA]
"Czarolina – 6. Tajemnice wyspy": Niebezpieczne eksperymenty [RECENZJA]