Lokalność i mobilność kulturowa teatru. Śladami Arlekina i Pulcinelli

Teatr, będąc narzędziem wytwarzania obrazu określonej kultury, uczestniczy w dyskursywnym procesie konstruowania związków artystów i odbiorców z miejscem i wspólnotą. Związek ten, jak staram się pokazać, domaga się jednak sproblematyzowania z chwilą, gdy uwzględnimy postulowany przez Stephena Greenblatta w jego Manifeście mobilności kulturowej ruchomy i niepewny status składników kultury oraz ich zmienne funkcje w różnych kontekstach i czasie. Zgodnie zatem z tytułem mojej książki patrzę na włoski teatr i jego kulturową specyfikę z dwóch wzajemnie się uzupełniających perspektyw. Traktuję go z jednej strony jako przykład sztuki lokalnej, gdyż odwołuje się on do języka, pamięci, skojarzeń, historii, wrażliwości i światopoglądu konkretnej społeczności, związanej z pewnym terytorium i miejscem. Z drugiej strony krytycznie ustosunkowuję się do tej właściwości, pokazując, że artyści teatralni – prowadząc od wieków życie podróżnicze – stanowili medium kulturowej mobilności (jak chociażby zespoły komików włoskich w XVII i XVIII wieku w Europie) i przenosili ukształtowane w ramach swoich przedstawień reprezentacje lokalnych wspólnot poza granice własnego kraju, konfrontując je z nowym odbiorcą. Pewne zaś elementy ich przedstawień, pozostające w pamięci widzów i kronikarzy, świadectwa lub ich „resztki”, podróżując i zmieniając swoich użytkowników, objawiały z czasem swoje nowe performatywności w kolejnych wcieleniach, niekoniecznie zbieżnych z aktualnie definiowanym narodowym charakterem sztuki.