Komunizm w Europie

Ruch komunistyczny przeżył kilka faz. W pierwszej, najbardziej dynamicznej, reprezentował protest moralny i ideologiczny przeciw zbrodniom czy niesprawiedliwościom współczesnego życia, a zarazem marzenie o porządku zbudowanym na zasadach sprawiedliwości i rozumu. (...) Dynamika ruchu uległa załamaniu w połowie lat pięćdziesiątych, kiedy zakwestionowana została od wewnątrz moralna i ideologiczna legitymacja komunizmu, kiedy ukazano zbrodnie popełniane w jego imieniu tam, gdzie miał on możność zapoczątkować realizację zapowiadanego przez siebie porządku. (...) Przejście do trzeciej fazy, stagnacji i rozkładu ruchu komunistycznego, odbywało się stopniowo, przez lata sześćdziesiąte, siedemdziesiąte i osiemdziesiąte. (z Zakończenia)