Józef Chełmoński

Józef Chełmoński - to jego, po śmierci Matejki uznano za malarza, który "zaklął w swym malarstwie tajemnicę polskości". Malarze krakowscy w liberalnym zaborze austriackim mogli wyrażać polskość, podejmując tematy historyczne. Środowisko warszawskie, ograniczone kneblem cenzury, kultywowało tradycję pejzażu. Wizji narodowej historii przeciwstawiło wizję polskiej ziemi.

Józef Chełmoński realizował ten program najbardziej konsekwentnie, do końca. Wychowany na wsi pod Łowiczem od dzieciństwa włóczył się po lasach i obserwował przyrodę. Miał niebywałą pamięć wzrokową, a obyczaje zwierząt i ptaków znał jak mało kto. Nic dziwnego, że został wybitnym animalistą. Jeździł po świecie, ale już z Monachium słał listy pełne "tęsknoty za naszym niebem i polami", a w Paryżu - gdzie spędził lat 12 - szukał "polskiego materiału pejzażowego" i trzymał w pracowni żywy inwentarz: charty, króliki i świnie.