Stanisław Cat-Mackiewicz, konserwatysta, monarchista, pod koniec życia wróg postanowień Soboru Watykańskiego II kontra najbardziej z lewicowych eksperyment społeczny, czyli Związek Radziecki w latach trzydziestych. Nie sposób sobie nie ostrzyć zębów na takie starcie, tym bardziej, że Cat, urodzony i wychowany w Petersburgu, uchodził za znawcę Rosji, jej dusza nie miała przed nim tajemnic. Jednakże znał ją w wersji carskiej, przedrewolucyjnej, pobyt dwadzieścia lat później w kraju przeoranym wojną domową i zbrodniczą ideologią spowodował, że Myśl w obcęgach to zapis nieustannego zdziwienia tym, co dziennikarz widzi, i co stanowi z jego puntu widzenia kuriozum.
Podtytuł Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów jest chybiony. Mackiewicz zamienia się raczej w politologa i socjologa, uważnie obserwują i notując zmiany zachodzące w nowym społeczeństwie radzieckim. Przystępując do pracy sformułował katalog problemów, które chciał podczas wizyty poznać i rozsupłać, a priori wydawały mu się najbardziej interesujące. Okazało się, że zastana rzeczywistość przerosła jego wyobrażenia tak, że odszedł od założeń, wychwytując te obserwacje, które wydały mu się najbardziej znaczące bądź najdziwaczniejsze.
Jesteśmy o kilkadziesiąt lat mądrzejsi od Mackiewicza, mamy możliwość zapoznania się z ogromną ilością prac tak monograficznych jak i syntez społeczeństwa Związku Radzieckiego lat trzydziestych i późniejszych. Znamy zgubne skutki bezpardonowej inżynierii społecznej, którą zafundował własnemu państwu Stalin wraz z szajką swoich współpracowników.A jednak Cat zachwyca swoją obserwacją i jej aktualnością, pieczołowicie notując skutki rozpadu tradycyjnego społeczeństwa, opartego na samodzierżawiu, cerkwi prawosławnej i lokalnych wspólnotach, opartych na współgospodarzeniu ziemią. Nowa władza zaatakowała wszystkie te filary: najpierw zlikwidowała cara z rodziną, potem ubezwłasnowolniła duchowieństwo, by wreszcie przejąć na własność ziemię, rozbijając struktury dotychczasowe poprzez przymusową kolektywizację. Władza radziecka dołożyła jeszcze jeden element: bezprzykładny terror na wielu płaszczyznach. Cata bardzo zafrapował terror ideologiczny (o fizycznym miał zbyt małą wiedzę), z mieszaniną grozy i
zaskoczenia obserwował pierwsze rezultaty tego przewrotu, bowiem w czasie jego podróży miał możliwość poznania młodych ludzi, które całe świadome życie zostało ukształtowane w nowych czasach. Mackiewicz bezbłędnie wychwycił najokropniejsze socjotechniki, stygmatyzujące i eliminujące całe grupy społeczne, bezwzględną propagandę, której ciemne i pozbawione oparcia w tradycji, zatomizowane społeczeństwo poddawało się bezkrytycznie. Odnotował też Cat sztuczny wyrzut w górę niższych warstw społecznych, jednocześnie zdeprecjonowanie dotychczasowych elit, stawiające porządek na głowie. Kwestią, która szczególnie interesowała Mackiewicza był patriotyzm ludzi radzieckich. Nacjonalizm był programowo odrzucany przez komunizm, ale ustrój ten nie wymyślił żadnej formy emocjonalnego związku z państwem innej niż strach, więc zakładał, że obywatele nie będą się poczuwali do ewentualnej obrony kraju przed agresorem. Późniejsze wydarzenia lat II wojny światowej dowiodły racji Cata – Stalin zmuszony został do użycia idei
narodowych, sama propaganda i terror okazały się niewystarczające, by zmobilizować mieszkańców ZSRR.
Czytając dziś tę na poły reporterską, na poły analityczną książkę jesteśmy zdumieni spostrzegawczością, intuicją i błyskotliwymi uwagami o życiu w Związku Radzieckim.Mackiewicz opowiada nam o społeczeństwie krańcowo różnym od tego, do którego przyzwyczaiła nas kultura świata chrześcijańskiego, prawdopodobnie książka miała odstraszyć tych, którzy padali ofiarą skutecznej ofensywy dezinformacyjnej ZSRR, przy jednoczesnej konfirmacji nowego ustroju, a takich głupców w krajach demokratycznych nie brakowało. Historia pokazała, że na szczęście społeczeństwa nie dały im wiara, uległy dopiero potędze Armii Czerwonej.