Henry Miller

Prozaik amerykański.

Był synem emigrantów. Wychowywał się w Brooklynie, nie ukończył rozpoczętych studiów, pracował w najrozmaitszych zawodach, przebywając w kręgu nowojorskich anarchistów i artystycznej bohemy.

W 1930 zamieszkał na dziesięć lat w Paryżu, prowadząc intensywne życie towarzyskie w barwnym kosmopolitycznym świecie pisarzy, artystów, ludzi z marginesu. W tym czasie powstało jego najgłośniejsze dzieło trylogia Zwrotnik Raka (1934, Tropic of Cancer), Black Spring (1936, Czarna wiosna) i Zwrotnik Koziorożca (1939, Tropic of Capricorn).

Ze wzgląd na rzekomą obsceniczność tych powieści ich publikacja była w Ameryce zakazana aż do l. 60., pomimo protestów wielu wybitnych twórców. Wydane w Paryżu, powieści Millera przemycane były masowo do USA przez żołnierzy amerykańskich stacjonujących w Europie.

W 1940 pisarz powrócił do Stanów Zjednoczonych i siadł w Big Sur w Kalifornii. Był twórcą niezwykle płodnym. Oprócz wspomnianej trylogii paryskiej, opublikował m.in. powieści Kolos z Maroussi (1941, Colossus of Maroussi), The Air Conditioned Nightmare (1945, zmora klimatyzowana) oraz trylogię Różoukrzyżowanie (The Rosy Crucifixion), na którą składają się Seksus (1949, Sexus), Plexus (1953) i Nexus (1960). W 1995 roku ukazała się autobiografia A Life (Życie).

Pisarstwo Millera to skrajny przykład romantycznej w swym rodowodzie postawy, uznającej literaturę za narzędzie autoekspresji i autokreacji. Życie jest tu kategorią nadrzędną wobec literatury, stąd tak wyraźny w jego powieściach autobiografizm oraz lekceważenie wszelkich norm i konwencji poetyckich.

A jednak Miller nie był jedynie kronikarzem swoich czasów. Obok bulwersujących naturalistycznych opisów w utworach tych znaleźć można refleksyjne, a nawet mistyczne fragmenty, inspirowane okultyzmem, astrologią i filozofią Wschodu, a także obrazy wywodzące się z poetyki surrealizmu, z elementami groteski czy tez czarnego humoru.

Brutalny erotyzm jest prozie Millera manifestacją niczym nie skrępowanej wolności jednostki, która nie mieści się w ramach wyznaczonych jej przez pogrążające się w kryzysie, nieautentyczne społeczeństwo. Jest także przejawem witalizmu i odwagi szczerości, które Miller przeciwstawia umierającej cywilizacji świata zachodniego.

Budząca ciągłe kontrowersje twórczość Millera, uznawanego przez jednych za proroka, przez drugich za szarlatana, wysoko ceniona jest przez różnych twórców jak Eliot, Pound, Huxley, Orwell czy Dos Passos, nie przestaje być jednym z punktów odniesienia współczesnej prozy światowej.