Fikcja stała się rzeczywistością. Czym są "dukaizmy"?

Jacek Dukaj to autor, którego nie trzeba przedstawiać miłośnikom literatury science fiction. Wychowanek magazynu "Fantastyka" (debiutował na jego łamach w wieku 16 lat), autor opowiadań i bestsellerowych powieści, laureat wielu prestiżowych nagród, a także wielka inspiracja dla Tomasza Bagińskiego. To właśnie spod pióra Dukaja wyszła "Katedra", która posłużyła Bagińskiemu do stworzenia krótkometrażowej animacji nominowanej do Oscara. Po latach ten sam filmowiec sięgnął po "Starość aksolotla", co zaowocowało produkcją serialu "Kierunek: noc" Netfliksa z międzynarodową obsadą.

- Zawsze chciałem zrobić, i to się nie zmieniło, "Ruch generała" Dukaja, "Irrehaare", które jest takim "Matriksem" przed "Matriksem". Ale nie zdradzajmy też moich marzeń, bo kilka rzeczy już robię. Kilka adaptacji czeka na swój moment - mówił Bagiński kilka lat temu w rozmowie z WP.

Twórczość Dukaja inspiruje, fascynuje i trafia do nowych pokoleń odbiorców od ponad ćwierć wieku. Jego "Lód" (Książka Roku 2007 w plebiscycie Wirtualnej Polski), "Xavras Wyżryn", "Złota galera", "Czarne oceany" i wiele innych utworów przyniosło mu liczne nagrody i wyróżnienia. Powieści i opowiadania doczekały się licznych tłumaczeń (angielski, rosyjski, ukraiński, niemiecki, czeski, włoski itd.), a także opracowań naukowych. W swoich ostatnich książkach zabierał czytelników w "intelektualną podróż wokół najbardziej fascynujących zagadnień współczesnej cywilizacji – aż do jej kresu i do kresu człowieka" ("Po piśmie", 2019) oraz do XIX-wiecznej Japonii w stylistyce political/science fiction ("Imperium chmur", 2020). W ostatnich latach bardzo głośno było jednak o jego wcześniejszej powieści - "Perfekcyjna niedoskonałość".

"Perfekcyjna niedoskonałość" ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego w 2004 r., a teraz można się z nią zapoznać także w wersji audio na Audioteka.pl w znakomitej interpretacji Piotra Grabowskiego. Dukaj otrzymał za tę powieść nagrodę im. Janusza A. Zajdla i choć od jej wydania minęły już dwie dekady, to w ostatnim czasie jej tytuł był odmieniany przez wszystkie przypadki. I to wcale nie przez miłośników science fiction czy fanów twórczości tego autora.

Wszystko przez oryginalne i – jak pokazały kolejne wydarzenia – wizjonerskie podejście do języka i słowotwórstwa. Dukaj na potrzeby powieści stworzył bowiem tzw. gramatykę postpłciową, którą posługiwała się część bohaterów "Perfekcyjnej niedoskonałości". Według zasad tej gramatyki powstały "postpłciowe" formy czasowników, np. robiłum, byłum. Czy cała gama zaimków. Przykładowa deklinacja udostępniona przez autora wygląda tak:

Mianownik: onu

Dopełniacz: jenu (nienu)

Celownik: jewu (wu)

Biernik: nu (jenu)

Narzędnik: z num

Miejscownik: o num

Wołacz: onu!

Kilkanaście lat po wydaniu "Perfekcyjnej niedoskonałości" takie czasowniki i zaimki zaczęły dosłownie przenikać do żywego języka pozaliterackiego i zyskały miano "dukaizmów". Formy "postpłciowe" stały się nie tylko wymysłem na potrzeby fantastycznej wizji świata w odległej przyszłości, ale narzędziem używanym przez osoby niebinarne. Takie, które nie chcą utożsamiać się ani z męską, ani żeńską formą (niezależnie od płci biologicznej), a alternatywa w postaci rodzaju nijakiego również jest niewystarczająca. Dukaj ze swoimi "onu/jenu" itd. okazał się "wybawieniem" dla wielu niebinarnych osób, które zyskały "swoje" zaimki i formy czasowników.

Sama "Perfekcyjna niedoskonałość" nie ma jednak wiele wspólnego z książkami, które można przypisać do takich kategorii jak "queer" czy "gender studies". Akcja powieści rozgrywa się w XXIX wieku. Adam Zamoyski, tajemniczy zmartwychwstaniec, tkwi w środku rozgrywki między cywilizacjami, ludźmi, nieludźmi i istotami postludzkimi. Konkurencja stanowi motor ewolucji – konkurują ze sobą rośliny, zwierzęta, ludzie, kultury, gospodarki. Zwycięża, kto lepiej wykorzystuje naturalne środowisko, zasoby planety, ostatecznie – prawa fizyki.

"Perfekcyjna niedoskonałość" to, jak zwykle u Dukaja, lektura poruszająca problemy filozoficzne, egzystencjalne, socjologiczne. Historia momentami trudna w odbiorze i pozornie zagmatwana, ale jednocześnie logiczna, spójna i przede wszystkim skłaniająca do refleksji. Zdecydowanie jedna z najważniejszych powieści Jacka Dukaja, która 20 lat po wydaniu nabrała zupełnie nowego znaczenia.

"Perfekcyjna niedoskonałość" Jacka Dukaja w serwisie Audioteka.pl