Europejskość i rodzimość. Horyzonty twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego

Kim był? Zdumiewającym, genialnym człowiekiem-instytucją, współtwórcą i wyrazicielem polskiej świadomości kulturowej. Jako autor ponad dwustu powieści zasłużył na czytelniczą popularność i uznanie krytyków. Spod jego pióra wyszło także około stu pięćdziesięciu nowel i opowiadań, wiele dramatów i wierszy. Był kompetentnym naukowcem, twórcą nierzadko pionierskich prac z dziedziny historii, etnografii, językoznawstwa. Tłumaczył z kilku języków europejskich (m.in. Dantego, Szekspira, Plauta). Przez kilka lat gospodarował na roli. Parał się działalnością społeczną i polityczną, za co przyszło mu zapłacić pobytem w więzieniu. Objawiło się w nim sumienie demokratycznej Europy XIX w. Uosabiał polskie i europejskie marzenia o wolności i sprawiedliwości. Publikowane przez niego na łamach prasy felietony, korespondencje i recenzje wystarczyłyby na niejeden pracowity żywot dziennikarza. Dał się poznać jako rzetelny, wymagający redaktor i wydawca. O jego talencie plastycznym świadczą znakomite ilustracje z podróży,
próbował również sił w malarstwie olejnym. Codziennie grywał na fortepianie i prowadził intensywne życie towarzyskie. Oddawał się pasji kolekcjonerskiej, zgromadził spory zbiór starych rycin i cenną bibliotekę. A przy tym nieobce mu były udręki emigracyjnego życia, długo zmagał się z chorobą nowotworową.