Boginie, dziewice, potworzyce. Kobieca strona greckiej mitologii

Dzięki uprzejmości wyd. Lira publikujemy fragment książki Hanny Furgo "Boginie, dziewice, potworzyce. Leksykon kobiet w mitologii greckiej" - wyjątkowej publikacji na polskim rynku nie tylko dla pasjonatów greckich mitów.

Od autorki:

Choć w świecie starożytnych Greków, zarówno tym realnym, jak i mitycznym, zdecydowanie dominowali mężczyźni, to mity greckie pełne są fascynujących kobiet – odważnych, mądrych, ambitnych, budzących respekt, a nawet strach i przerażenie. Boginie i boginki, królowe i królewny, matki, żony, kochanki, wojowniczki, czarodziejki i potworne istoty płci żeńskiej tworzą barwny kalejdoskop postaci, które mocno zapadają w pamięć. Sprytne uwodzicielki, żelazne dziewice, zwinne łowczynie, niezwykłe córki zwykłych ludzi. Kobiety gotowe poświęcić życie dla dobra rodziny i ojczyzny, ale i te zakochane do szaleństwa i skłonne do zdrady najbliższych. Podstępne, okrutne i mściwe, łamiące wszelkie prawa boskie i ludzkie.

Wielkie heroiny, jak Antygona, Elektra, Medea, Fedra i Klytajmestra, których imiona rozsławili greccy tragicy. Afrodyta, Atena, Hera i Artemida, potężne boginie, z którymi Zeus podzielił się władzą. Antiope, Danae, Europa, Leda i Alkmena, podstępnie uwiedzione i porzucone przez Zeusa, matki jego sławnych synów. A obok nich mniej znane, choć nie mniej ciekawe bohaterki. Semele, Ino, Auge i inne kobiety z tebańskiego rodu Kadmosa, przekazujące sobie przeklęty Naszyjnik Harmonii, źródło wszelkich możliwych nieszczęść. Królewna Harpalyke, która została rozbójnikiem, by ratować starego ojca i jakoś związać koniec z końcem.

Dzielna Epipole, walcząca na Wojnie Trojańskiej w męskim przebraniu, zdemaskowana i ukamienowana przez towarzyszy broni za to, że ośmieliła się wyjść poza rolę przypisaną kobiecie. Nimfa Sinope, która potrafiła zakpić sobie z zalotów największych bogów Olimpu i przy okazji zgromadzić spory majątek. A także zyskać szacunek i sympatię boskiej Hery (a to cenniejsze niż złoto!), dręczącej jej świetlanym przykładem nieszczęsne kochanki Zeusa. I równie sprytna Mestra, która dostała od boskiego Posejdona niezwykły dar przemiany postaci. I Amymone, która wytargowała od niego źródło słodkiej wody dla miasta Argos. To o nich wszystkich jest ta książka, zrodzona z pasji, uporu i mozolnej pracy. (…)

Potworzyce

W świecie mitów greckich pełno jest potwornych, fantastycznych stworzeń rozmaitej wielkości, o różnych rodowodach, wyglądzie i charakterze. Jedno niewątpliwie je łączy – wszystkie są złe do szpiku kości, a sensem ich życia jest krzywdzenie, zaszczuwanie i surowe karanie ludzi śmiertelnych, a nawet istot niemal boskiego pochodzenia. Zarówno tych winnych złamania świętych boskich praw, jak i osób całkowicie niewinnych i przypadkowych. Wielu mędrców starało się do tego jakże zasobnego Świata Potworów wprowadzić choć trochę porządku i podzielić te istoty na jakieś kategorie, co okazało się nie takie proste. Przede wszystkim stało się jasne, że wśród Potworów, podobnie jak na Olimpie, w Hadesie i na Ziemi, zarówno liczebnie, jak i co do "ważności" zajmowanych pozycji, dominują mężczyźni. Po prostu mężczyzn – Potworów było znacznie więcej. Nie rozpaczajmy jednak z tego powodu i skupmy się na kobietach, bohaterkach tego leksykonu.

Znane nam Potworzyce możemy podzielić na kilka grup:

• istoty urodzone jako kobiety – zamienione przez bogów w potwory

• istoty urodzone jako hybrydy człowieka i zwierzęcia

• istoty urodzone jako potworne hybrydy różnych zwierząt

• potworne zwierzęta o nadnaturalnej sile i ogromnych rozmiarach

A teraz przyjrzyjmy się bliżej najbardziej znanym spośród Potworzyc:

Amfisbeana: Powstała z kropli krwi, które spadły na Pustynię Libijską, gdy przelatywał nad nią Perseusz, trzymający w rękach worek z odciętą głową Meduzy. Amfisbeana miała ciało potężnego węża, zakończone z obu stron głowami pięknych kobiet. To zdumiewające stworzenie, pozornie łagodne i przymilne, w rzeczywistości było wyjątkowo okrutnym monstrum, uwodzącym, a potem zabijającym urodziwych mężczyzn. Ciekawe jest to, że starożytni i nowożytni uczeni, darzący Amfisbeanę dużym sentymentem, przez długi czas upierali się, że potwór ten naprawdę istnieje.

Charybda: Córka Posejdona i Gai – Matki Ziemi. Ponoć urodziła się jako piękna dziewczyna w krainie Galii. Miała jednak paskudny charakter i była niewiarygodnie żarłoczna. Podobno, kiedy ukradła Heraklesowi kilka wołów z prowadzonego przez niego stada Geryona, rozgniewany Zeus zamienił ją w morskiego potwora. Wówczas Charybda osiadła w jaskini przy Cieśninie Mesyńskiej i prześladowała żeglarzy. W skale naprzeciwko mieszkała inna Potworzyca, Skylla.

Chimera: Jej rodzicami byli potworni Tyfon i Echidna. Była hybrydą kozy, węża i lwa, należała więc do trzeciej grupy Potworzyc. Miała liczne rodzeństwo, równie straszliwe jak ona sama. Była bardzo groźna i bezwzględna dla ludzi i zwierząt. Szczególnie zjadliwy i zabójczy dla wszystkiego, co żyje, był jej trujący, ognisty oddech.

Delfyne 1.: To jedna z tych Potworzyc, których genealogii nie znamy. Delfyne do pasa była piękną kobietą, a od pasa w dół wężem. Gdy Tyfon pokonał boskiego Zeusa w walce, wyrwał mu wszystkie ścięgna oraz nerwy i schował je w worku, na którego straży postawił właśnie Delfyne. Ale Hermes i bożek Pan zdołali uśpić jej czujność i zabrać worek ze ścięgnami i nerwami, a następnie wstawić je Zeusowi. "Skompletowany" od nowa Gromowładny tym razem rozprawił się z Tyfonem. A co się stało z Delfyne? Tego nie wiemy.

Delfyne 2.: To również pół kobieta, pół wąż. Nie znamy wprawdzie jej rodziców, ale wiemy, że była stworzeniem w zasadzie pożytecznym, strzegącym u zarania dziejów Hellady świętego miejsca wyroczni w Delfach.

Echidna: Należała do drugiej grupy Potworzyc. Zwano ją Wężową Dziewicą. Córka Chrysaora i Kalliroe. Żona innego potwora – Tyfona. Do pasa była piękną kobietą, a od pasa w dół potężnym wężem. Okrutna i krwiożercza. Żywiła się przechodzącymi koło jej jaskini ludźmi. Najgorsze jednak było to, że była niezwykle płodna – powiła liczne grono potwornych dzieci, które spędzały sen z oczu bogom i ludziom.

Empusa: Ponoć była córką bogini Podziemi, Hekate. Należała do drugiej grupy Potworzyc. Była jednym z najstraszliwszych potworów Hadesu. Miała tylko jedną nogę – i była to noga ośla albo, wedle innych, noga z brązu. Uwodziła i mordowała młodych mężczyzn, zmieniając się w czasie swoich polowań w piękną kobietę.

Erynie: Powstały z kropli krwi zranionego Uranosa, które spadły na Ziemię. Było ich trzy, miały przerażający wygląd i usposobienie. Przedstawiano je jako uskrzydlone duchy o potwornych twarzach, z wijącymi się na głowach wężami. Boginie Zemsty, Klątwy i Kary. Wykonawczynie wyroków bogów. Podobno nieprzekupne i sprawiedliwe. Doprowadzały skazańca do szaleństwa, znęcając się nad nim najpierw na Ziemi, a potem w Hadesie.

Faja: Córka Tyfona i Echidny, siostra licznych monstrów spłodzonych przez tę parę. Miała postać olbrzymiej, przerażającej maciory, która niszczyła wokół siebie wszystko, co żyje. Możemy więc zaliczyć ją do czwartej grupy Potworzyc.

Fama: Córka Gai, Potworzyca z trzeciej grupy, uosobienie Pogłoski, Plotki, Prawdy i Kłamstwa. Była jedną z najstarszych istot na Ziemi. Wyglądała dość humorystycznie – była dużą, niemal puchatą, pierzastą kulą biegającą na krótkich nóżkach. Miała ponoć skrzydła, wiele par oczu i uszu, rozmieszczonych na całym ciele. Nie była chyba ani zła, ani dobra. Nie podlegała niczyjej władzy. Tak naprawdę to wielcy bogowie bali się jej, gdyż raz puszczona przez nią plotka żyła własnym życiem i obrastała nowymi, na ogół pikantnymi szczegółami. Na dodatek Fama była całkowicie nieprzekupna. Uwielbiała dużo słuchać i dużo mówić, zarówno o tych dobrych wieściach, jak i złych. Wśród bogów i ludzi wzbudzała jednocześnie strach i niepohamowaną ciekawość. Uważała się za najpotężniejszą i najmądrzejszą istotę tego Świata. I kto wie, czy nią nie była...

Gelo: Nie znamy jej rodziców. Urodziła się na Ziemi jako piękna kobieta. Uwiedziona i porzucona przez jednego z potężnych bogów straciła dziecko i z rozpaczy odebrała sobie życie. Jej udręczoną duszę przygarnęła do siebie w Hadesie litościwa bogini Hekate. Tam Gelo stopniowo stała się potworem. Wraz z innymi Potworzycami – Lamią i Mormo – stanowiły straszną trójcę Podziemi, szkodzącą głównie dzieciom.

Gorgony: Trzy córki Forkysa i Keto. Należały do drugiej grupy Potworzyc. Miały przerażający wygląd: potężne ciała, masywne łapy i karykaturalnie wykrzywione twarze starych lub całkiem młodych kobiet z wywalonymi jęzorami i wielkimi kłami. Z ich głów wyrastały kłęby wijących się węży, a ich plecy zdobiły piękne, złote skrzydła. Najgorsze jednak były ich oczy – zawsze upiornie rozjarzone, gotowe zamienić całe życie wokół siebie w kupkę kamieni. Podobno jedna z nich, Meduza, urodziła się jako piękna dziewczyna, lecz została przez Atenę zmieniona w potwora. Brzmi to nieprawdopodobnie, gdyż Forkys nie płodził pięknych kobiet. A jednak Meduza z pewnością nią była.

(...)

Powyższy fragment pochodzi z książki Hanny Furgo "Boginie, dziewice, potworzyce. Leksykon kobiet w mitologii greckiej", która ukazała się nakładem wyd. Lira.