Zasoby osobiste i społeczne skazanych w procesie oddziaływań penitencjarnych

Wstęp Co pewien czas w przestrzeni społecznej powraca pytanie o sens kary pozbawienia wolności. Kara ta od samego początku miała służyć przywracaniu ładu społecznego, a u jej podstaw leży między innymi idea poprawy przestępcy. Idea ta – podobnie jak sama kara pozbawienia wolności – głośno krytykowana w wielu krajach na świecie (jako niedająca się w pełni zrealizować w warunkach izolacji), nie znajduje jednocześnie stosownej alternatywy. Na terenie jednostek penitencjarnych planuje i realizuje się określone oddziaływania wobec sprawców przestępstw, których podstawowym kryterium użyteczności ma być ograniczenie zjawiska recydywy przestępczej. Projektowanie działań penitencjarnych oparte jest głównie na poszukiwaniu czynników patologicznych domagających się eliminacji. Takie podejście do pracy ze sprawcami przestępstw ma długą historię, sięgającą już pierwszych systemów penitencjarnych. Stanowisko to, wciąż niewątpliwie słuszne i aktualne, domaga się jednak współcześnie znaczącego poszerzenia o spojrzenie na pracę penitencjarną w kontekście nie tylko czynników patologicznych, ale także potencjałów i zasobów jednostek poddanych izolacji więziennej. Warunkiem zwiększenia efektywności pracy z przestępcami, obok wyselekcjonowania czynników domagających się eliminacji, jest bowiem także zrozumienie, dlaczego niektórzy sprawcy zaprzestają popełniania przestępstw mimo okoliczności niesprzyjających pozytywnej zmianie. Poszukiwanie odpowiedzi na tak postawione pytanie powinno zarówno skupiać się na aspektach zasobów osobistych, jak i dotyczyć obszarów struktury społecznej – w tym przede wszystkim statusu zawodowego skazanych oraz możliwości uczestniczenia przez nich w życiu społecznym (i otrzymywanego z tego tytułu wsparcia), czego w bezpośredni sposób dotyczy ta książka. W dziedzinie nauki i praktyki związanej z penitencjarystyką występuje znacząca rozbieżność poglądów na temat tego, czym w istocie są oddziaływania penitencjarne i jaki jest ich cel: utylitarny, retrybutywny czy poprawczy (resocjalizacyjny). Także sama resocjalizacja może być rozpatrywana z różnych punktów widzenia, między innymi jako: wtórne uspołecznienie (Waligóra 1985, s. 53), opieka, wychowanie i terapia (Pytka 2010, s. 33), sprawiedliwość naprawcza (Bałandynowicz 2002), integracja społeczna (Bałandynowicz 2009a), modyfikacja zachowań i kształtowanie prawidłowych postaw społecznych (Ambrozik 2016) lub też rozwijanie potencjałów i kreowanie nowej tożsamości wychowanka (Konopczyński 2013). Biorąc pod uwagę wielość i różnorodność podejść do procesu zmiany człowieka, należy zatem uznać, że każde opracowanie zmierzające do określenia efektywności pracy penitencjarnej ze sprawcami przestępstw zawsze pozostanie niepełne i nigdy nie uwzględni wszystkich aspektów, jakie powinny być objęte tymi rezultatami. [...]