Szkoła wobec wyzwań współczesnej edukacji. Role i zadania pedagoga, psychologa i wychowawcy. Konteksty trans- i interdyscyplinarne

Wstęp

W dzisiejszych czasach od nauczycieli, pedagogów i psychologów pracujących w szkołach wymaga się wielu rzeczy. Zdarza się tak, że pedagog i psycholog są od różnych zadań, co utrudnia im wykonywanie swoich obowiązków. Są to osoby, które najczęściej wykorzystywane są do zadań interwencyjnych, co zaburza ich codzienną pracę. Z jednej strony ta wielozadaniowość podyktowana jest zmianami, które następują w szkołach. Z drugiej strony przyjęło się, że zarówno pedagog, jak i psycholog to osoby, które potrafią radzić sobie z wieloma wyzwaniami.
Również nauczyciele-wychowawcy zmagają się z coraz to nowszymi problemami. Wystarczy zobaczyć, jak zmieniły się zachowania ryzykowne uczniów. Wagarowanie, palenie papierosów, spożywanie alkoholu czy też zażywanie innych substancji psychoaktywnych to jedynie czubek góry lodowej. Wachlarz ten uzupełniają nowe zachowania ryzykowne, związane m.in. z cyberprzemocą, sekstingiem, stalkingiem czy chociażby ortoreksją.
Należy zaznaczyć, że wyznaczniki jakości nowego modelu organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole mówią o następujących formach działań:

zajęcia rozwijające zdolności ucznia;
zajęcia rozwijające umiejętności uczenia się;
zajęcia specjalistyczne: korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne i inne zajęcia o charakterze terapeutycznym;
zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu – w przypadku uczniów szkół podstawowych i uczniów szkół ponadpodstawowych; porady i konsultacje; warsztaty.

Już w 2010 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wyznaczyło zasady, których należy przestrzegać w szkole, takie jak:

zasada indywidualizacji pracy z uczniem;
zasady „pomocy bliżej ucznia”;
zasady „pomocy bliżej rodzica”;
zasady „pomocy bliżej nauczyciela”;
zasady elastyczności oraz adekwatności planowanych i realizowanych działań do potrzeb ucznia.
Należy również pamiętać, że rodzice oczekują od wychowawców tego, by pomogli im oni wychować dzieci. Nauczyciel powinien być ekspertem, który ma złoty środek na wszystko.

Wystarczy tylko spojrzeć, jak szeroki wachlarz kompetencji powinien mieć nauczyciel w Unii Europejskiej. Są one następujące:

1. Związane z procesem uczenia się i nauczania:
umiejętność pracy w wielokulturowej i zróżnicowanej społecznie klasie;
umiejętność stworzenia dogodnych warunków do uczenia się;
umiejętność włączenia technologii informacyjno-komunikacyjnej do codziennego funkcjonowania uczniów;
umiejętność pracy w zespole (nauczycieli, osób szkolących i innych – team work) bezpośrednio zaangażowanym w uczenie się tej samej grupy uczniów;
umiejętność współpracy przy tworzeniu programów nauczania, organizacji procesu kształcenia i oceniania;
umiejętność współpracy z osobami ze środowiska lokalnego i z rodzicami;
umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów;
umiejętność ciągłego rozszerzania swojej wiedzy i doskonalenia swoich umiejętności.
2. Związane z kształtowaniem postaw uczniowskich:
umiejętność wykształcenia w uczniach postawy obywatelskiej i społecznej;
umiejętność promowania takiego rozwoju kompetencji uczniów, które pozwolą im jako pełnoprawnym obywatelom danego państwa z sukcesem funkcjonować w społeczeństwie wiedzy;
umiejętność łączenia kształtowania wymaganych kompetencji z nauczaniem i uczeniem się danego przedmiotu.
Dodatkowo duży nacisk kładzie się na kształtowanie u uczniów kompetencji kluczowych. W Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z 2006 r. kompetencje te definiuje się jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. W dokumencie tym wyznaczono osiem kompetencji kluczowych:

porozumiewanie się w języku ojczystym;
porozumiewanie się w językach obcych;
kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne;
kompetencje informatyczne;
umiejętność uczenia się;
kompetencje społeczne i obywatelskie;
inicjatywność i przedsiębiorczość;
świadomość i ekspresja kulturalna.

Z kolei zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

sprawne komunikowanie się w języku polskim i w językach obcych nowożytnych;
sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza i wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
praca w zespole i społeczna aktywność;
aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego i kraju.

Kompetencje te potrzebne są do realizacji rozwoju osobistego, a nauczyciele, pedagodzy i psychologowie powinni kształtować je u dzieci i młodzieży. Ponieważ wymaga się od nich kształtowania takich umiejętności, wcześniej oni sami powinni opanować je w odpowiednim stopniu.