Studium historii

Jest to skondensowane w jednotomowym autoryzowanym skrócie gigantyczne dzieło angielskiego historiozofa Arnolda J.Toynbee'ego (1889-1975). Pozycja stała się jedną z najważniejszych pozycji humanistyki zachodnioeuropejskiej. Bogaty materiał empiryczny stanowi dla autora podstawę dokonstruowania całościowej, linearnej koncepcji historii; czerpiąc inspirację m.in. z psychologii głębi, religii, filozofii i literatury. Toynbee przepuszcza żywioł dziejów ludzkich przez filtr myślenia w kategoriach mitu, metafory i analogii.
Ten najszerzej chyba zakrojony system historiozoficzny czasów nowożytnych obejmuje dzieje dwudziestu trzech pełnych cywilizacji, trzech cywilizacji poronionych oraz pięciu wstrzymanych w rozwoju. Wszystkie one, zdaniem autora, przeszły przez kolejne fazy genezy, wzrastania, załamania, dezintegracji i rozkładu.
(...) Źródłem ruchu dziejowego w Studium historii jest wolna, stanowiąca o sobie ludzka podmiotowość, wpisana jednakże w eschatologiczny plan Bożej Opatrzności. Empiryczny punkt wyjścia zmierza tu bowiem w kierunku transcendencji; historia staje się teodyceą, a historyk - prorokiem.
Pisanie historii okazuje się projektowaniem przyszłości, dlatego Studium historii można także czytać jako wciąż aktualną diagnozę cywilizacji zachodnioeuropejskiej, znajdującej się obecnie, zdaniem Toynbee'ego, w fazie dezintegracji z takimi charakterystycznymi dla niej cechami, jak gloryfikacja techniki, tendencja do uniformizacji i specjalizacji oraz koncepcja państwa uniwersalnego. Futurologiczne przesłanie Toynbee'a tchnie jednak pewną nadzieją: jeśli przestaniemy poświęcać całą naszą energię wyłącznie na działalność ekonomiczno-techniczną i zwrócimy się w stronę życia duchowego i religijnego, to może tym razem katastrofa nie będzie nieunikniona?