Studia nad legendą dynastyczną Arpadów

Publikacja ukazuje na przykładzie prowadzonych na przestrzeni ostatnich dwustu lat badań nad przekazem określonym jako Legenda dynastyczna Arpadów, znanym z dwóch podstawowych redakcji - anonimowych Gesta Hungarorum oraz (Węgierskiej) Kompozycji kronikarskiej XIV wieku.

Do diametralnie odmiennych wniosków co do czasu jego pierwotnego spisania i brzmienia dochodzili nie tylko historycy, ale i przedstawiciele innych dyscyplin naukowych. Na powstanie rozbieżności w tej kwestii wpływ miały tak przyjmowane a priori założenia odnoszące się do pokrewieństwa zachodzącego pomiędzy zachowanymi i rekonstruowanymi zabytkami węgierskiej historiografii wieków średnich, jak i wykorzystywana podstawa badawcza, oraz przyjmowane za każdym razem, mniej lub bardziej obszerne, ramy analizowanego tekstu.

Dotychczasowe badania pokazują, że także analiza filologiczna nie dostarcza rozstrzygających argumentów, pozwalających bezspornie określić czas spisania tekstu prezentującego origines Arpadów i drogi jego rozpowszechnienia. Przydatne w takim przypadku okazuje się z jednej strony umiejscowienie powstania analizowanej narracji tak w konkretnym kontekście historycznym, jak wykrycie i określenie związków łączących go z resztą danej kompozycji dziejopisarskiej.

Te ostatnie, podobnie jak etymologizatorskie zacięcie, zdają się wskazywać na przypisanie spisania przekazu przez anonimowego notariusza króla Béli. Tego rodzaju konstatacja wymaga jednak przyjrzenia się w przyszłości innym wskazywanym w literaturze przedmiotu analogiom zachodzącym pomiędzy dziełem, a późniejszymi kronikami węgierskimi. Dotychczasowe badania, tak nad tekstem Legendy, jak i zagadnieniem filiacji kronik węgierskich, pokazują też, iż uczeni nie tylko kształtują obraz źródła, ale niekiedy wręcz powołują je do życia.