Sto lat temu urodził się Jerzy Putrament – „pisarz-komisarz”

*Jerzy Putrament, prominent PRL-owskiej literatury, jest autorem ponad piędziesięciu książek wydanych w trzech milionach egzemplarzy, ale znany jest bardziej jako „pisarz-komisarz”, jak określił go Marian Hemar . W niedzielę minęło 100 lat od daty urodzin Putramenta. *

Jerzy Putrament urodził się 14 listopada 1910 roku w Mińsku. Pochodził z prawosławnej polskiej rodziny o patriotycznych tradycjach. Wychowany w szacunku dla wartości narodowych na studiach polonistycznych na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie Putrament przystąpił do Młodzieży Wszechpolskiej i szybko stał się wiceprezesem tej organizacji.

Dopiero w latach 30. Putrament przeżył radykalna zmianę poglądów i został wyznawcą komunizmu. Niektóre uprzedzenia charakterystyczne dla Młodzieży Wszechpolskiej wyznawał jednak do końca życia, o czym pisze Czesław Miłosz w Zniewolonym umyśle , gdzie Putrament opisany został, jako Gamma: „Nosił zawsze grubą laskę, która zresztą była ulubionym narzędziem części młodzieży skłonnej do antysemickich wybryków. Gamma był zaciekłym antysemitą. Był to jego program polityczny”. Putrament z Miłoszem znali się ze środowiska literackiego wileńskiego uniwersytetu, obaj działali w grupie literacko-artystycznej Żagary.Putrament debiutował tomem wierszy Wczoraj powrót w 1932.

W 1937 r. Putrament wraz z kolegami został oskarżony o prowadzenie propagandy komunistycznej na łamach czasopisma „Po prostu”, wskutek czego wydawnictwo zostało zamknięte. Po wybuchu wojny znalazł się we Lwowie, gdzie działał w zorientowanym na współpracę z komunistami Związku Pisarzy. Ze wspomnień Michała Borwicza, późniejszego współpracownika paryskiej „Kultury”, można wywnioskować, że właśnie wtedy Putrament został zwerbowany przez NKWD do współpracy. 17 września 1940 roku Putrament został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. *Po ataku Niemiec na ZSRR ewakuował się do Moskwy, gdzie spędził wojnę. *

Jerzy Putrament był współtwórcą Związku Patriotów Polskich i I Armii Wojska Polskiego, działał jako oficer oświatowo-polityczny I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Po wojnie był ambasadorem PRL w Paryżu, następnie pracował w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich jako sekretarz generalny i następnie wiceprzewodniczący. W okresie stalinowskim wpływy Putramenta w środowisku literackim były bardzo silne. Był też członkiem Komitetu Centralnego PZPR.

W latach 1966-1971 Putrament był współredaktorem „Miesięcznika Literackiego”, następnie redaktorem naczelnym wychodzącego w latach 1972-1981 w Warszawie tygodnika „Literatura”. Opublikował w sumie ponad 50 książek - tomów wierszy, powieści, esejów. Po latach nie są one zbyt wysoko oceniane przez krytyków. Najgłośniejszym dziełem literackim Putramenta była powieść Bołdyn z 1969 roku zekranizowana w 1982 przez Czesława i Ewę Petelskich. Ta powieść o despotycznym dowódcy oddziału partyzanckiego odczytywana była jako powieść z kluczem o Mieczysławie Moczarze. Inne książki Putramenta to m.in. Odyniec, Pasierbowie, Małowierni.

Miłosz pisząc o Putramencie podkreśla, że nie miał on temperamentu pisarza: „Gamma został stalinistą. Myślę, że pisząc swoje wiersze pozbawione namiętności czuł się źle. Nie był stworzony do literatury. Zasiadając nad papierem czuł w sobie pustkę.Nie był zdolny przeżywać upojeń pisarza - ani upojeń procesu twórczego, ani upojeń nasyconej ambicji. Okres pomiędzy nacjonalizmem a stalinizmem był dla niego okresem otchłani, bezsensownych prób i rozczarowań”.

Sam Putrament miał świadomość, że nie jest wybitnym pisarzem. W filmie dokumentalnym z cyklu „Errata do biografii” mówi: „Czy ja coś ważnego zrobiłem w literaturze? Nic nie zrobiłem. Czy ja czegoś dokonałem? Uratowałem paru ludzi, ale oni nawet o tym nie wiedzą”. W filmie przedstawione zostały dokumenty, z których wynika, że Putrament mógł współpracować zarówno z polską tajną policją przed 1939 r., jak sowieckim NKWD, Służbą Bezpieczeństwa, a nawet został odnotowany w aktach Stasi.

* Marian Hemar pisał o nim: „W pierwszym rzędzie - Putrament. Choć pośredni pisarz, lecz komunista przedni. Więc pisarz - komisarz”.*

Putrament do końca życia pozostał wierny komunizmowi. Zmarł 23 czerwca 1986 roku.