Społeczne uwarunkowania rekreacji ruchowej i turystyki młodzieży wielkomiejskiej

Kompensacyjne wymiary rekreacji ruchowej i turystyki w życiu współczesnego człowieka Cytowana we wstępie pracy myśl S. Kozłowskiego, w której – już na początku lat 70. ubiegłego stulecia – badacz zwracał uwagę na konieczność profilaktyki rozlicznych zagrożeń ludzkiej egzystencji drogą intensywnych zajęć ruchowych, staje się dziś aktualna bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Wśród różnorodnych form wypoczynku szczególnego znaczenia nabierają rekreacja ruchowa i turystyka jako swoisty rodzaj dobrowolnej aktywności, mającej na celu przede wszystkim systematyczną, wydajną regenerację fizycznych i psychicznych sił człowieka, jak też poszerzenie sfery jego zainteresowań i możliwości natury motorycznej oraz społecznej. Psychofizyczna regeneracja organizmu w toku tak rozumianej rekreacji dokonuje się poprzez podejmowanie zadań ruchowych zawierających w sobie elementy odpoczynku, rozrywki oraz poznawania otaczającej rzeczywistości. Rekreacja ruchowa oraz jej turystyczne formy traktowane są dziś w Europie i na świecie jako zjawiska kompensacyjne wobec zagrożeń cywilizacyjnych. Do powszechnych, autotelicznych motywów ich uprawiania (przyjemność, rozrywka) dochodzą obecnie motywy instrumentalne – przekonanie o konieczności podejmowania tego typu aktywności dla podtrzymania i regeneracji biologicznych, psychicznych i społecznych wartości ludzkiej egzystencji. W najszerszym ujęciu, uprawiając rekreację i turystykę, możemy: – kompensować brak ruchu; – neutralizować stresy i przeciążenia psychiczne; – zapobiegać występowaniu szeregu chorób i dolegliwości; – regenerować siły fizyczne i psychiczne; – kształtować ciało i osobowość; – rozwijać zainteresowania; – zaspokajać różnorakie potrzeby (rozrywki, kontaktów społecznych, estetyczne itd.)[1]. Świadomość polskiego społeczeństwa wydaje się jednak pod tym względem wciąż niska[2]. Środowiska lekarskie alarmują, że co najmniej połowa spośród 12 głównych „czynników ryzyka”, będących przyczyną chorób cywilizacyjnych, związana jest bezpośrednio z hypokinezą, czyli niedostateczną aktywnością ruchową[3]. Badania prowadzone przez przedstawicieli nauk o kulturze fizycznej, pedagogów społecznych czy socjologów wychowania także potwierdzają, że ruch stanowi jeden z najskuteczniejszych środków służących lepszemu zdrowiu człowieka, pojmowanemu jako stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu. Odpowiednio dozowana aktywność fizyczna bowiem istotnie zmniejsza ryzyko wystąpienia: – chorób metabolicznych (jak: miażdżyca, otyłość, cukrzyca, dna); – chorób układu krwionośnego; – chorób układu kostnego (zwyrodnienia kręgosłupa, wady postawy, osteoporoza); – chorób układu mięśniowego i narządów ruchu; – chorób układu oddechowego (infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych, chorób związanych z pojemnością płuc); – nerwic, chorób psychosomatycznych – przez regulację funkcji neurowegeta­tywnych; – urazów, do których dochodzi często na tle niedostatecznej sprawności fizycznej, zaburzeń układu nerwowego i narządów zmysłów; – chorób wynikających ze zmniejszania zdolności odpornościowych organizmu (dotyczy to m.in. odporności antybakteryjnej i antywirusowej)[4]. Rola rekreacji i turystyki jest jednak obecnie postrzegana nie tylko w ujęciu biologicznym. Obie te formy aktywności wywierają bowiem znaczący wpływ na kształtowanie określonych psychospołecznych właściwości człowieka: – są czynnikami ułatwiającymi socjalizację – uczą norm, reguł i standardów zachowań społecznie pożądanych i akceptowanych (współdziałania, współodpowiedzialności, podporządkowania indywidualnych aspiracji i dążeń na rzecz interesów grupy); – stanowią instrument komunikowania się ludzi – kontakty w formalnej lub nieformalnej grupie rekreacyjno-turystycznej mogą stanowić antidotum na poczucie wyalienowania, umożliwiają wymianę poglądów, przepływ informacji, będąc tym samym skutecznym środkiem kształtowania wartościowych postaw; – integrują grupy ludzkie – umożliwiają odbudowę więzi rodzinnych i koleżeńskich, nawiązywanie trwałych kontaktów emocjonalnych; – są czynnikami demokratyzującymi społeczności – w toku aktywności rekreacyjno-turystycznej następuje niwelowanie różnic społecznych; – poprzez kontakt z przyrodą i wytworami kultury kształtują wrażliwość estetyczną, uczą współodpowiedzialności za stan środowiska naturalnego i kulturowego; – w sprzyjających warunkach bywają atrakcyjnym środkiem socjoterapii i resocjalizacji, oddziałując wychowawczo na jednostki nieprzystosowane do środowiska społecznego[5]. Podsumowaniem rozważań nad rolą rekreacji ruchowej na powietrzu i turystyki w życiu współczesnego człowieka mogą być słowa św. Augustyna: „Świat jest wspaniałą książką, z której Ci, co nigdy nie oddalili się od domu, przeczytali tylko jedną stronę”[6] [1] R. Winiarski, Psychospołeczne aspekty rekreacji ruchowej [w:] Sport dla wszystkich. Rekreacja dla każdego, cz. II, red. H. Piotrowska, Warszawa 1995, s. 7; por. też B. Woynarowska, A. Wojciechowska,Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży i jej znaczenie dla zdrowia, Warszawa 1993, s. 7–8. [2] Por. np. S. Strzyżewski, Proces wychowania w kulturze fizycznej, Warszawa 1986. [3] Rekreacja i turystyka..., op. cit., s. 18–19; por. też np. Z. Jethon, Ekologia człowieka w wychowaniu fizycznym i sporcie, Warszawa 1994. [4] Por. np.: Podstawy rekreacji i turystyki, red. S. Toczek-Werner, Wrocław 1998, s. 17; Sport dla wszystkich. Rekreacja dla..., op. cit., s. 47–50, 56–60; Rekreacja i turystyka..., op. cit., s. 17–19; B. Woynarowska, A. Wojciechowska, Aktywność fizyczna..., op. cit., s. 7–9; por. też J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych, cz. II, Gdańsk 1996. [5] Por. np.: Podstawy rekreacji..., op. cit., s. 18–19; por. też: Ch. Hartman, G. Senf, Sport verstehen – Sport erleben (Studienmaterial für den Leistungskurs Sport an Gymnasien), red. R. Frester, Radebeul 1997, s. 26–28; W. Nawrocka, Psychologiczne uwarunkowania rekreacji ruchowej [w:] Wybrane zagadnienia rekreacji ruchowej: skrypt dla specjalizacji rekreacji ruchowej, red. T. Wolańska, Warszawa 1991, s. 51–69. [6] Cyt. za: W. Alejziak, Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku, Kraków 1999, s. 9.