Śpiewająca lipka. Bajki Słowian Zachodnich

Wydanie tomu było możliwe dzięki wysiłkom literaturoznawców oraz folklorystów przynależących do czterech narodów: czeskiego, słowackiego, polskiego oraz serbołużyckiego. Opasłe, zawierające 62 bajki (w tym 21 polskich, 17 słowackich, 13 czeskich oraz 11 serbołużyckich), tomisko sukcesywnie wydawane było od 1972 roku w kolejnych, uczestniczących w projekcie, krajach. O stopniu popularności tej książki świadczyć mogą liczne 3-4-krotne wznowienia nie tylko w krajach zachodniej słowiańszczyzny, ale i w Słowenii oraz Ukrainie. Ta wydawnicza inicjatywa sprzed niemal 30 lat była jednym z ostatnich elementów tzw. „mitu słowiańskiego”, forsującego poczucie wspólnoty, tożsamości, identyfikacji, czyli jedności Słowian.

Najważniejszy był tu oczywiście stopień pokrewieństwa językowego – przecież bliskość języków zachodniosłowiańskich (tj. polskiego, czeskiego, słowackiego, górno- oraz dolnołużyckiego, ale i kaszubskiego) jest nie do ukrycia, a wie o tym każdy z Polaków, który choć raz odwiedził naszych południowo-zachodnich sąsiadów. Inny aspekt wynikał z podobieństwa procesu historycznego, jakiemu na przestrzeni wieków podlegały narody i państwa zachodniosłowiańskie.

Od ostatniego wydania polskojęzycznego upłynęło już niemal 27 lat. Sytuacja egzystencjalna ludzi, jak również polityczno-społeczno-gospodarcza krajów i narodów europejskich (zatem i zachodniosłowiańskich), zmieniła się przez ten czas w stopniu, który w tamtym okresie wydawał się nieosiągalny. Jeżeli jakieś zjawisko oparło się w nowej rzeczywistości wspomnianym zmianom, to właśnie bajki. Ich odporność na historyczne procesy ewolucyjne zdaje się wynikać z uniwersalnych treści, które zostały w nich zaszyfrowane.

Bajka nie podlega ewolucji, podobnie jak niezmienne pozostają pełnione przez bajki funkcje, nie oznacza jednak, iż nie zmieniają się okoliczności, w jakich przychodzi im funkcjonować. Dziś bajki muszą rywalizować z nowoczesnymi mediami jak internet, czy gry komputerowe. Jednak nowe, atrakcyjne nośniki, nie tylko, iż nie wyrugowały bajek z życia kulturalnego, ale wręcz jeszcze bardziej je spopularyzowały; „żywią” się one niejako bajkowymi schematami oraz postaciami, równocześnie nadając im zgoła nowy, nowocześniejszy wizualnie wymiar.

W ostatnich latach, kiedy na świecie króluje myśl ponowoczesna, zakwestionowane zostały wszelkie idee wspólnotowe, tym samym upadła idea „mitu słowiańskiego”. W nowej rzeczywistości, tj. chwili rozbicia bądź rozbijania starych, ale jednocześnie wznoszenia nowych tożsamości, otwiera się przed bajkami interesująca perspektywa. W niej nastąpiłby powrót do „tradycyjnych” zadań bajek: miałyby one przekazywać wartości uniwersalne, niezmitologizowane, a przez to niezmistyfikowane. Zachowując odrębności regionalne, które niejako wpisane są w ich formę bądź treść, mogą bajki stać się elementem łączącym, nie zaś różnicującym.