Sens historii

(...) W kontekście ostatnich wydarzeń, jakie miały miejsce w Nowym Jorku, teza Bierdiajewa o możliwym przekształceniu się cywilizacji w barbarzyństwo, nabiera szczególnego znaczenia: "Barbarzyństwo, które może się pojawić na szczycie europejskiej i światowej cywilizacji (...). Będzie (...) zrodzone przez cywilizację, barbarzyństwo z zapachem maszyn a nie lasów, barbarzyństwo tkwiące w samej technice cywilizacji". Zgodnie jednak z dialektyką samego Bierdiajewa barbarzyństwo to nie będzie ostatnim efektem cywilizacji. Nastąpi proces refleksji nad samą istotą cywilizacji (traktowaną przez Bierdiajewa bardzo negatywnie), która sama winna przekształcić się w nową rzeczywistość. Z tego właśnie powodu „historia nie jest pustym korytarzem, prowadzącym do nicości”. Historia ma sens, ale jego rozwiązanie może nastąpić jedynie w metahistorii. Porażki historii prowadzą przez niekiedy ciemny „korytarz” do rozstrzygnięcia, które będzie całkowicie inne od wszystkich ludzkich marzeń, zamiarów i poczynań. Pomimo wszystkich
koszmarów historii należy więc mieć nadzieję.