Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (2001–2016). Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Tom II

Wprowadzenie

Działalność i historia organizacji harcerskich są tematem licznych opracowań, do których należą:

– wspomnienia, biografie dawnych i współczesnych harcerek, harcerzy, instruktorów, działaczy;

– monografie środowisk: drużyn, kręgów, hufców, chorągwi, oddziałów, a także obszarów (np. harcerstwo ziemi kieleckiej, Podlasia);

– syntetyczne opracowania poszczególnych okresów dziejów organizacji;

– wybory źródeł dziejów ZHR, ZHP obejmujące fragment ich działalności.

Na rynku księgarskim dostępne są także wznowienia książek harcerskich z dawnych lat, wśród których wyróżnia się seria Oficyny Wydawniczej „Impuls” nazwana „Przywrócić Pamięć”.

Brakowało – w moim odczuciu – opracowania, które zawierałoby zbiór źródeł dotyczących dziejów organizacji harcerskich od chwili powstania stowarzyszeń do czasów współczesnych. Dlatego też w 2014 roku przygotowałam trzytomowy Wybór źródeł do dziejów ZHP. W 2016 roku ukazała się próba interpretacji zawartych w nim dokumentów – Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł z lat 1918–2015 do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego. W 2017 roku został wydany Wybór źródeł do dziejów ruchu harcerskiego w Polsce. Ruch harcerski w latach 1980–1989. Wymienione publikacje zostały wydane nakładem Oficyny Wydawniczej „Impuls”.

Niniejszy Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej do 2016 roku jest kontynuacją tej serii wydawniczej.

Opublikowanie tych źródeł ma na celu udostępnienie szerszemu gronu czytelników materiałów dostępnych jak dotąd nielicznym. Chcę w ten sposób ułatwić zainteresowanym studia nad dziejami ruchu harcerskiego przez samodzielną lekturę i własną interpretację zgromadzonych dokumentów.

Umieściłam tu źródła odnalezione podczas kwerend przeprowadzonych w latach 2014–2016 w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Archiwum ZHR w Warszawie przy ulicy Litewskiej, na stronach internetowych ZHR, we wcześniejszych publikacjach zawierających źródła oraz zasobach kolekcjonerów.
Na serię Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej składają się trzy tomy:

– tom I, Utworzenie i rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (1989–1999);

– tom II, Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (2001–2016);

– tom III, Statuty, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego (1989–2016).

Ze względu na obszerność i dużą liczbę materiałów do dziejów ZHR zrezygnowałam z zamieszczenia ich wszystkich i skoncentrowałam się tylko na wybranych, dlatego każdy tom zawiera dokumenty sklasyfikowane według następujących kategorii:

– w tomie pierwszym i drugim zamieszczono dokumentację Zjazdów ZHR, pozjazdowe decyzje władz ZHR (ze względu na ogrom materiałów źródłowych zamieściłam tu tylko źródła odnoszące się do ideologii ZHR, współpracy z innymi organizacjami, stosunków z instytucjami państwowymi; pominęłam np. zagadnienia finansów stowarzyszenia, odznak, wydawnictw, tzw. działalności dotyczącej „Wschodu”; uchwały, wnioski i stanowiska dotyczące Statutu, Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego umieściłam w tomie ich dotyczącym) oraz inne dokumenty, takie jak listy, informacje, komunikaty, uchwały, apele;

– do tomu trzeciego weszły statuty ZHR, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.

Zamieszczone źródła mają różne nazwy. Celem ich ujednolicenia w spisie treści nie podaję oryginalnych tytułów dokumentów, tylko uogólnione nazwy według następującego klucza:

– rodzaj dokumentu (informacja, wnioski, zaproszenie, uchwały, ustalenie, list, artykuł, komentarz, rozkaz, rota i inne);

– twórca (imię i nazwisko lub nazwa, np. Zjazd Walny ZHR, Rada Naczelna); pomijam tytuły i stopnie naukowe oraz stopnie instruktorskie;

– informacja na temat treści danego dokumentu.

Oryginalne nazwy źródeł zostały umieszczone na początku każdego prezentowanego dokumentu oraz w „Spisie źródeł” zawartym w załączniku. Podaję również miejsce dostępu do źródła/źródeł.
Ze względu na zły stan fizyczny niektórych źródeł, czy też złą jakość druku, większość dokumentów została przepisana z zachowaniem oryginalnej pisowni, stylistyki źródła. W przypadku stwierdzenia ubytków w dokumencie lub niemożliwości odczytania go w przepisanym tekście wstawiono znak <…>, a w przypisie podano orientacyjną liczbę brakujących/nieczytelnych wyrazów. W kilku przypadkach, gdy stan dokumentu na to pozwolił, zamieszczono jego skany.

Gdy rozpoczynałam swoje poszukiwania badawcze, nie spodziewałam się, że zbiory dotyczące ZHR są tak rozproszone i nieuporządkowane. Po ukończeniu kwerend zdaję sobie sprawę z wybiórczości opracowania, gdyż nie dotarłam do wszystkich dokumentów. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane w 1989 roku, a dopiero w 2004 roku na VIII Zjeździe organizacji uchwalono uchwałę w sprawie budowania polityki informacyjnej, w 2012 zaś – w sprawie komunikacji społecznej w Związku.

W 2004 roku w uchwale zobowiązano Naczelnictwo do stworzenia systemu polityki informacyjnej Związku m.in. poprzez:

1. Opracowanie informacji o misji i ofercie wychowawczej ZHR na potrzeby komunikacji zewnętrznej ze szczególnym uwzględnieniem roli instruktora jako wychowawcy.

2. Stworzenie standardów polityki informacyjnej zawierających:
a) powołanie zespołu do spraw komunikacji zewnętrznej, w tym rzecznika prasowego związku;
b) monitoring społeczny i zajmowanie stanowisk w najważniejszych kwestiach;
c) stworzenie systemu komunikacji zewnętrznej i usprawnienia komunikacji wewnętrznej;
d) lobbing;
e) inne narzędzia komunikacji zewnętrznej i kształtowania wizerunku Związku.

3. Pozyskanie nowych partnerów spośród instytucji, organizacji pozarządowych, biznesowych oraz osób prywatnych.

W 2012 roku XII Zjazd ZHR zobowiązał Władze Naczelne Związku do:

– Wypracowania i wdrożenia standardów współpracy jednostek organizacyjnych ZHR wszystkich szczebli z instytucjami życia publicznego,

– Wypracowania i wdrożenia standardów komunikacji wewnętrznej w organizacji,

– Przygotowania corocznego sprawozdania merytorycznego i finansowego organizacji, opracowanego w atrakcyjnej formie, z myślą i o promocji ideałów harcerskich i współpracy z partnerami organizacji,

– Przygotowania i wdrożenia nowego wyglądu strony internetowej Związku.

W uzasadnieniu do uchwały stwierdzono:

[...] w kwestiach związanych z komunikacją społeczną w organizacji nic się nie zmieniło. Mamy takie same problemy jak dwa lata temu i jako organizacja nie wykorzystujemy naszego potencjału i nie potrafimy dobrze wypromować naszych ideałów na zewnątrz. Dodatkowo – mamy problemy z komunikacją wewnątrz organizacji. [...] Jako organizacja nie posiadamy żadnego materiału, który może nam służyć do promocji naszych działań, pozyskiwania przyjaciół, partnerów, donatorów.

Dodatkowym wyzwaniem dla badaczy jest elektroniczny system obiegu dokumentów organizacji harcerskich: tworzone są strony internetowe, np. zjazdów na portalach społecznościowych, czy uruchamiane strony z okazji zjazdu przez jednostki odpowiedzialne za jego organizację. Bywa, że strony te po pewnym czasie przestają istnieć, a nie zawsze treści na nich umieszczane (dokumenty, filmy i wpisy na forach) są archiwizowane – a nawet jeżeli są archiwizowane, to tylko w wersji elektronicznej.

Przyczyną braku źródeł bywają też awarie systemów informatycznych. Dnia 17 maja 2013 roku nastąpiła taka awaria w systemach stowarzyszenia: „dwa z czterech dysków twardych połączonych macierzy RAID 1+0 zgłosiły uszkodzenia. Kontroler wyrzucił je z macierzy”. Wykonywane były „tygodniowe i miesięczne backupy bazy danych. Niestety były one trzymane w tej samej macierzy a więc i one uległy uszkodzeniu”. Niestety nie udało się odzyskać wszystkich danych:

[...] odzyskamy ich tyle ile tylko nam się uda. Po otrzymaniu nowych dysków zamierzamy sklonować uszkodzone dyski i użyć dostępnych nam narzędzi analizy spójności danych w celu wyciągnięcia wszystkiego, co możemy uratować. Niestety mieliśmy garnek, a zrobiło się z niego sitko. Część danych będzie bezpowrotnie utracona.

Archiwum ZHR powstało dopiero w 25. rocznicę zalegalizowania stowarzyszenia,
[...] w którym uporządkowana została dokumentacja wytworzona przez najwyższe władze i struktury organizacji w ćwierćwiecza działalności.
Na szczęście pierwszy przewodniczący ZHR Tomasz Strzembosz, kolekcjonerzy oraz jednostki organizacyjne stowarzyszenia przez lata swej działalności gromadzili materiały dotyczące działalności ZHR, dlatego możliwe było zebranie źródeł zawartych w tym opracowaniu.
W zbiorach Archiwum Akt Nowych w Warszawie znajdują się następujące zespoły zawierające materiały dotyczące ZHR:
– zespół 2302 Archiwum Komisji Historycznej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, lata 1920–2003, ogółem jednostek archiwalnych 293;
– zespół 2189 Akta Tomasza Strzembosza, lata 1956–2002, ogółem jednostek archiwalnych 683.
Na potrzeby niniejszej publikacji przeprowadziłam kwerendy w obu zespołach.
Zespół 2302 Archiwum Komisji Historycznej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej jest w trakcie opracowania, dlatego na razie nie jest dostępny jego ­katalog. Kwerendę przeprowadziłam we wszystkich teczkach o numerach roboczych przed skatalogowaniem i takie numery podaję w niniejszej publikacji. Zespół obejmuje 293 teczki, w których znajdują się materiały dotyczące:
– działalności ZHP w latach 1911–1939, zwłaszcza Organizacji Harcerek (m.in. sprawozdania, fotografie, życiorysy, kroniki, książki pracy, pamiętniki, wycinki z gazet, dyplomy, rozkazy);
– drugiej wojny światowej (m.in. sprawozdania, fotografie, listy, życiorysy, relacje, wycinki z gazet);
– działalności organizacji harcerskich w latach 1945–2003 (m.in. sprawozdania, fotografie, życiorysy, listy, relacje, materiały wydawnicze, kopie odczytów, wiersze, dokumenty osobiste);
– działalności harcerek i instruktorek „Wędrowniczek ku zachodzącemu słońcu” (m.in. fotografie, życiorysy, listy, relacje, materiały wydawnicze, kopie odczytów, wiersze, dokumenty osobiste, nekrologi, mowy pożegnalne).
Zespół 2189 Akta Tomasza Strzembosza, lata 1956–2002 zawiera ogółem jednostek archiwalnych 683. Kwerendzie poddano:
– 203, referaty Tomasza Strzembosza, m.in. o harcerstwie, lata 2000–2002;
– 207, korespondencję Tomasza Strzembosza z Marianem Krzaklewskim w sprawie nawiązania współpracy z Fundacją Instytutu Solidarni, „Biuletyn Informacyjny ZHR”, nr 3/96, referat Tomasza Strzembosza pt. Organizacje konspiracyjne młodzieży w okupowanej Polsce wobec etyki chrześcijańskiej 1939–1945, notatki, Sprawozdanie z prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, lata 1995–1999;
– 382, korespondencję wychodzącą i przychodzącą dotyczącą spraw Harcerstwa Polskiego, lata 1990–1991;
– 557, korespondencję przychodzącą i wychodzącą dotyczącą spraw Harcerstwa, lata 1973–1988;
– 563, korespondencję dotyczącą spraw harcerstwa z lat 2000–2001, lata 2000–
–2001;
– 570, referaty Tomasza Strzembosza: Etos Szarych Szeregów, Wychowanie harcerskie w epoce nienawiści, Getto Warszawskie. Siedem smutnych refleksji, Dwa pokolenia, Kilka refleksji o Armii Krajowej;
– 665, materiały dotyczące Harcerstwa-ZHP (ankiety, relacje, wspomnienia, korespondencja); opracowania: H. Gąszewski – Ziemie Odzyskane; J. Bauer, Związek Harcerstwa Polskiego na Ziemi Ełckiej w latach 1945–1949; W. Handke, Polegaj jak na Zawiszy... Dzieje Organizacji AK „Zawisza” w Krobi w latach 1947–1950, Leszno 1997; S. Grzelak, Historia Harcerstwa Krobskiego 1913–
–1993; Dotyczące 85. Rocznicy Utworzenia II Drużyny Skautów – 2 Poznańskiej Drużyny Harcerskiej im. Kazimierza Wielkiego; lata 1987–2000;
– 666, materiały dotyczące Harcerstwa-ZHP (ankiety, relacje, wspomnienia, korespondencja); opracowania: M. Żychowska, 10 Tarnowska Drużyna Harcerek im. ks. St. Konarskiego (11 fotografii); Wspomnienia Pomarańczowa Dwójka to my... Historia 2 Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki przy gimnazjum i liceum im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej; Z. z Radziwiłłów Skórzyńska, Świadectwo czasu minionego. Wspomnienia z dzieciństwa i fragmenty wojennych losów rodziny Radziwiłłów z Sichowa, Warszawa 1994; lata 1999–2000;
– 667, materiały dotyczące Harcerstwa-ZHP (ankiety, relacje, wspomnienia, korespondencja); opracowanie: S.M. Chmielewski, Obraz Błonicki Koronowany; lata 1972, 1989–2003;
– 668, materiały dotyczące Harcerstwa-ZHP (ankiety, relacje, wspomnienia, korespondencja); opracowania: J. Umiński, Konspiracyjna działalność harcerstwa po 1944; T. Łaszkiewicz (oprac.), Na drogach życia, Wrocław 2001; Pierwsza Lwowska 1911–1996; KGB kontra ZHP; T. Gaweł, Choć biedy dwie, Kraków 1985; T. Gaweł, Od drużynowego do hufcowego: 1956–1967, Kraków 1987; lata 1975–2002;
– 678, materiały na temat Wileńskiej Drużyny Harcerskiej „Czarna Trzynastka”; materiały dotyczące represji wobec harcerzy; artykuł T. Strzembosza, Niezależny ruch harcerski na przełomie 1980 i 1981 roku; lata 1999–2002;
– 679, materiały dotyczące Harcerskiej Organizacji Podziemnej „ISKRA”; lata 2000;
– 680, materiały warsztatowe dotyczące Harcerstwa (korespondencja, wycinki prasowe); artykuł: K. Persak, Harcerstwo w oczach UB; J. Umiński (oprac.), Stawialiśmy opór... Dwanaście lat (1940–1951) zbrojnej harcerskiej konspiracji niepodległościowej Drużyny Sz. Sz. im. Jeremiego Wiśniowieckiego, Mielec 1997; W. Handke, Polegaj jak na Zawiszy... Dzieje organizacji AK „Zawisza” w Krobi w latach 1947–1950, Leszno 1997; fotografie przedstawiające ZHP „Orlęta” (4 sztuki); Relacja na temat ruchu harcerskiego w Krobi powiat Gostyński w Wielkopolsce w latach 1945–1950 (3 fotografie); R. Jakubowski, Lista Harcerek i Harcerzy straconych w więzieniach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego oraz przy próbie aresztowania w latach 1944–1956; T. Łaszkiewicz (oprac.), Na drogach życia, Wrocław 2001; lata 1997–2003;
– 739, Harcerstwo. Prasa: „HP. Biuletyn Stowarzyszenia Harcerstwa Polskiego Hufców Polskich” 1998, nr 5; 2000, nr 11, 12; 2001, nr 15, 16, 17; 2002, nr 18; „Harcerstwo. Materiały do chronologii historii i tradycji ZHP” – II/83, 1, 2, 3, 5–10/83; „Biuletyn Informacyjny” 2000, nr 6, 9, 12; „Spojrzenia. Gazeta Zjazdowa” nr 1, 2; „Obserwator” 1997, nr 1; „Kierunkowskazy. Pismo instruktorek i instruktorów ZHR” 1994, nr 4; „HaSz. Harcerskie Szczyty” 1993, nr 6; „Czuwamy. Biuletyn Informacyjny” 1988, nr 4; „Harcerska Kuźnia” 1981, nr 5/28; „Rzodkiewka” (dodatek do „Drogowskazów”) 1993, nr 5; „Drogowskazy” 1993, nr 12; „Nazukos. Wiadomości supraskie” 1999, nr 21; „Gniazdo” 1995, nr 1; „Instruktor Mokotowa” 1994, nr 29, 1 sierpnia; lata 1981–2002;
– 740, Harcerstwo. Prasa: „Orzeł Biały” 2002, nr 9, 10; „Harcerskie Luzaki”, nr 3; „Ognisko Harcerskie” 1980, nr 4; „Harcerstwo” 1967, nr 23; „Na Przełaj” 1981, nr 31; „Biuletyn Informacyjny Naczelnictwa” 1996, nr 5/96; „Warszawskie Szare Szeregi” 1996, nr 1/96–4/96; „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1999, nr 7; lata 1967–2002;
– 741, Harcerstwo. Opracowania: Mazowsze 63; J. Krężel, W. Gazda (red. oprac.), Wzrastanie Ojczyzną, Mielec – Kraków 1979; B. Leonhard, Wybór i tożsamość. Organizacje harcerskie i światowe związki skautingu w ostatnim dziesięcioleciu, Kraków 2002; J. Pawłowski (oprac.), Nasze dwudziestolecie. Kronika jubileuszowa 18 Gdańskiej Drużyny Harcerzy im. Załogi ORP „Orzeł”, Gdańsk 1977; O. Małkowska, ...daj w niebo rwać się skrzydłami orlemi..., cz. 1, Poezje (wiersze i pieśni), Łódź 1988; W. Szczygieł, Jak prowadzić zastęp harcerski, Warszawa 1995; M. Haykowski, ZHP w pierwszych latach Polski Ludowej, Gdańsk 1986; Z. Śniegowski (red.), Informator harcerski. Na rok 1947, Kraków 1947; S. Rudnicki, Coś wam powiem; J. Krukowski (red.), Na Tropie. W XLV rocznicę ruchu harcerskiego, Starachowice 1960; J. Sosnowski, Służba harcerska, Warszawa 1946; S. Gawkowski, Szkice polowe harcerza, Warszawa 1947; lata 1946–2002;
– 742, Harcerstwo. Opracowania: A. Glass, Klucz do serc młodzieży. (Harcerski drogowskaz życia), Kraków 1982; ks. W. Jacewicz, Naczelne hasła moralne skautingu, Kraków 1992; B. Leonhard (red.), Szczep Dąbie w dwudziestoleciu 1957–1977, Kraków 1977; T. Jaros, Wojenna służba harcerstwa pruszkowskiego w latach 1939–1945, Pruszków 1988; B. Piechowiak, 5 Harcerska Drużyna Żeglarska im. Króla Władysława IV w Wągrowcu, Warszawa 1983; W. Hausner, O prawie harcerskim przy ognisku, Kraków 1993; M. Sklepik, Operacja 1001 – Flombork. Wspomnienia honorowego obywatela miasta Mikołaja Kopernika, uczestnika operacji w latach 1967–1973, Poznań 1977; J. Osiecki, Koło starszoharcerskie im. Krzysztofa Żegockiego w Kościanie, Poznań 1977; M. Żychowska, Harcerstwo mościckie 1934–1939, Tarnów 1990; M. Żychowska, Harcerstwo tuchowskie 1913–1939, Tarnów 1990; W. Błażejewski, Postaci z dziejów. 35 biogramów działaczy i instruktorów harcerskich, Warszawa 1984; Historia harcerstwa, t. 1, Lata 1910–1921, Londyn 1975; lata 1975–1993;
– 744, Harcerstwo. Dzienniczek uczestnika zlotu harcerstwa polskiego, Wrocław 1997; Jubileuszowy zlot harcerstwa w Spale w 1935 r.; Materiały zjazdowe. Zjazd programowy, Poznań 2003 r.; Informatory o wystawach: Harcerstwo Kielecczyzny 1912–1982; Materiały do dziejów harcerstwa polskiego w zbiorach czasopism i dokumentów życia społecznego WBP w Kielcach 1985; Wystawa ekslibrisów harcerskich z okazji siedemdziesięciolecia Harcerstwa Tarnów 1980 r.; ZHR – Program – Rozwój z 2003 r.; Pogram – Prób na stopnie harcerskie; Zarys programu wychowawczego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej; Projekt Deklaracji ideowo-programowej ZHR; Materiały z Jubileuszowego zlotu ZHR – Lednica 1999 r.; lata 1935, 1980–2003;
– 746, Harcerstwo. Opracowanie A.F. Baran, Harcerska alternatywa. ZHR w latach 1989–1990, Warszawa 2000; rok 1999;
– 758, Harcerstwo. Prasa: „Kwartalnik Historyczny ZHR” 1995, nr 1; 1996, nr 3/4; 1997, nr 5; 1998, nr 6; 1999, nr 7; 2000, nr 7; lata 1995–2000;
– 759, Harcerstwo. Opracowania: A. Zagórski, Materiały do bibliografii zrzeszenia WiN, Wrocław 1994; W. Hausner, Związek Harcerstwa Polskiego poza granicami kraju a ruch harcerski w Polsce w latach 1980–1994; A. Borkiewicz-Celińska, Archiwum Baonu Zośka; Pro memmoria – Aleksander Kamiński, Konrad Olchowicz; A. Winiarz, Szkolne obchody setnej i dwusetnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej; A.F. Baran, R. Wiraszka, O ZHR w prasie. (1989–1996), Warszawa 1998; Regulamin Główny Związku Harcerstwa Polskiego działającego poza granicami Kraju, Londyn 1989; Broszura na temat III Narodowego Zlotu Harcerzy, Warszawa 2004; Varia: wycinki prasowe, ulotki, fragmenty opracowań; lata 1981–2004.
– 764, korespondencja dotycząca bieżących spraw ZHR; materiały dotyczące spraw ZHR (protest przeciwko prawu aborcyjnemu, pielgrzymka do Rzymu, wycinki prasowe); materiały organizacyjne ZHR (m.in. Statut ZHR, Spis ZHR na rok 1991, Statut Fundacji Archiwum i Muzeum AK im. gen. Stefana Roweckiego Grota, projekt utworzenia Muzeum Harcerstwa w Warszawie, korespondencja); lata 1981–1998;
– 765, Harcerstwo. Prasa.
A. Kamiński, O Harcerstwie (teksty zapomniane 1956–1978); „Informator Archiwalny” 1999, nr 2, 3; „Mały Gość Niedzielny” 1983, nr 6; „Drużyna” 1990, nr 11/99; Opracowania: Tomasz Strzembosz, Parasol; Adam Winiarz, Działalność Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Harbinie, Lublin 1985; Olgierd Fietkiewicz, Kilka elementów tła; Michał Haykowski, Zofia Zakrzewska, Harcerstwo w latach 1944–1950; Andrzej Glass, Służyć Bogu i Bliźnim; Bolesław ­Leonhard, Rapsod o Rudym i Rafale, Kraków 1994; Grzegorz Nowik, Okręg Szarych Szeregów Warszawa-Praga (konspekt monografii); Jarosław Rudniański, O działaniu antropotechnicznym. Z zagadnień społeczeństwa irracjonalnego; Tomasz Strzembosz, Harcerstwo Polskie w latach 1944–1989; Splątane dzieje Związku Harcerstwa Polskiego; referat Zbigniewa Zahorskiego, Pogotowie Harcerek i Harcerzy i ich udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku; lata 1983–2003;
– 766, Harcerstwo. Projekt, Bibliografia harcerska opracowana na podstawie wydawnictw książkowych lub czasopism miesięcznych i kwartalnych; Projekt – Zarys programu wychowawczego ZHR; korespondencja T. Strzembosza; „Orlim lotem” 1998, nr 30; Śpiewnik; Jednodniówka z I Złazu Seniorów ZHP z okazji 75-lecia harcerstwa; katalog z wystawy filatelistycznej „Harcerz służy Bogu i Polsce” oraz katalog z wystawy „Polesie. Historia, kultura, sztuka, folklor, harcerstwo, 1918–1939”; varia; lata 1986–2003;
– 906, materiały dotyczące ZHR nadesłane z Londynu; wycinek prasowy na temat zbrodni na Ukrainie w Powłokomie; lata 1991, 1998;
– 920, materiały dotyczące idei harcerstwo – państwo; lata 1999–2000;
– 922, korespondencja przychodząca i wychodząca Tomasza Strzembosza dotycząca spraw harcerskich; lata 1991–1997;
– 923, materiały dotyczące II Walnego Zjazdu ZHR w dniach 30 listopad – 2 grudzień 1990 r.; lata 1990–1993;
– 924, materiały dotyczące Rady Naczelnej ZHR, lata 1991–1992;
– 925, materiały programowe ZHR; lata 1976–1994;
– 926, materiały warsztatowe o ZHR (korespondencja, sprawozdania, druki, protokoły); lata 1990–2002;
– 927, korespondencja Tomasza Strzembosza z przedstawicielami ZHP; lata 1991–1992;
– 936, materiały na temat Rady Przyjaciół ZHR; rok 1990;
– 937, materiały na temat Rady Programowej ZHR; rok 1990;
– 938, materiały na temat Rady Naczelnej ZHR; rok 1990;
– 939, materiały dotyczące kontaktów ZHP z różnymi organizacjami w kraju; lata 1989–1990.
Archiwum ZHR przy ulicy Litewskiej
Materiały w Archiwum
(...) zostały posegregowane według określonego schematu – tematycznie i chronologicznie. (...) Archiwalia ułożone są w odpowiednio opisanych fascykułach, teczkach i pudłach archiwalnych. Kategorie mają nadane numery, różnią się także kolorystyką opisów.
W Archiwum wyróżniono następujące kategorie:
1. Zjazdy; 2. Władze Naczelne; 3. Główna Kwatera Harcerek; 4. Główna Kwatera Harcerzy; 5. Okręgi; 6. Spisy; 7. Akcje letnie i zimowe; 8. Wydawnictwa; 9. Ruch; 10. Inne; 11. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej.
W poszczególnych kategoriach umieszczono następującą dokumentację:
1. Zjazdy.
– I Zjazd Walny ZHR, 1–2 kwietnia 1989 r., Sopot;
– II Zjazd ZHR, 30 listopada – 2 grudnia 1990 r., Wrocław;
– Nadzwyczajny Zjazd ZHR Zjednoczeniowy, 3 października 1992 r., Warszawa;
– III Zjazd ZHR, 26–28 lutego 1993 r., Warszawa;
– IV Zjazd ZHR, 24–26 lutego 1995 r., Warszawa;
– V Zjazd ZHR, 1997 r., Otwock;
– VI Zjazd ZHR, 15–17 października 1999 r., Warszawa;
– VII Zjazd ZHR, 23–25 listopada 2001 r., Warszawa;
– Zjazd Programowy ZHR, 2003 r., Poznań;
– VIII Zjazd ZHR, 26–28 marca 2004 r., Gdynia;
– IX Zjazd ZHR, 21–23 kwietnia 2006 r., Warszawa;
– X Zjazd ZHR, 11–13 kwietnia 2008 r., Warszawa;
– XI Zjazd ZHR, 23–25 kwietnia 2010 r., Warszawa;
– XII Zjazd ZHR, 20–22 kwietnia 2012 r., Warszawa;
– XIII Zjazd ZHR (Nadzwyczajny), 8 września 2012 r., Częstochowa.
2. Władze Naczelne.
2.1. Naczelnictwo.
2.1.1. Protokoły ustaleń
– nr 0–57, 1990–1995;
– nr 58–96, 1996–1999;
– nr 97–110, 1999–2000;
– nr 111–125, 2000–2001;
– nr 126–140, 2002–2003;
– nr 141–152, 2003–2004;
– nr 153–176, 2004–2006;
– nr 177–189, 2006–2007;
– nr 190–200, 2007;
– nr 201–212, 2008;
– nr 213–220, 2008–2009;
– nr 221–225, 2009;
– nr 226–238, 2009–2010;
– nr 239–255, 2010–2012;
– uchwały 1992–1998;
– uchwały 1998–2002;
2.1.2. Przewodniczący (rozkazy, listy do instruktorów).
2.1.3. Biuro (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
2.1.4. Finanse.
2.1.4.1. Bilans.
2.1.4.2. Dokumentacja finansowa i dotacje.
2.1.4.3. Teczki personalne i zatrudnienie (podatek PIT, urząd skarbowy, składki ZUS, umowy zlecenie).
2.1.5. Pełnomocnicy i zespoły.
2.1.5.1. Wydział Zagraniczny.
2.1.5.1.1. Zachód (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
2.1.5.1.2. Wschód (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
2.1.5.2. Wydział duszpasterski.
2.1.5.3. Historyczne.
2.1.5.4. Harcerskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (HOPR).
2.1.5.4.1. Biuro (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
2.1.5.4.2. Ewidencja członków.
2.1.5.4.3. Szpital polowy – karty chorych.
2.1.5.5. Harcerstwo starsze (rejestracja i dokumentacja kręgów, inne dokumenty).
2.1.5.6. Ruchy programowo-metodyczne.
2.1.5.7. Zespół Planowania Strategicznego.
2.1.5.8. Harcerski Ruch Ochrony Środowiska (HROŚ).
2.1.5.9. Rzecznik ZHR.
 2.1.6. Działalność programowa.
2.1.6.1. Kapituła Harcmistrzowska.
 2.1.6.2. Zloty.
– Zlot w Olsztynie k. Częstochowy, 1991 r.;
– Reprezentacja ZHR na zlot w Anglii, 1994 r.;
– Zlot ZHP pgK, Clember Park, 1994 r.;
– Zlot skautów, Gdańsk, 1997 r.;
– Zlot 50-lecia harcerstwa w USA, sierpień 1998 r.;
– Zlot X-lecia, Lednica, 1999 r.;
– VI Zlot ZHPpgK, Canada, 2000 r.;
– Zlot 90-lecia, Cisówka 2001 r.;
– Zlot XX-lecia, Koronowo, 2009 r.;
– Zlot stulecia harcerstwa „Całym życiem – przygoda ZZI”, Kraków, 2011 r.;
– inne.
 2.1.6.3. Służba.
– Biała Służba 1991;
– Biała Służba 1996, „Semper fidelis”, pielgrzymka Warszawa–Jasna Góra–Rzym;
– Biała Służba 1997;
– Służba Powódź 1997;
– Biała Służba 1998;
– Biała Służba 1999;
– Służba Powódź 2000;
– Biała Służba 2001;
– Biała Służba 2002;
– Biała Służba 2006;
– inne.
 2.1.6.4. Inne.
– 20-lecie KIHAM-u, Warszawa, 2000 r.;
– Konkurs „Do wolnej Polski”.
 2.1.7. Biuletyn Naczelnictwa.
 2.1.8. Kontrole zewnętrzne (kontrole NIK i inne).
 2.1.9. Regulaminy.
2.1.10. Relacje z innymi organizacjami harcerskimi.
2.1.10.1. Związek Harcerstwa Polskiego (’56).
2.1.10.2. Stowarzyszenie Harcerskie.
2.1.10.3. Niezależny Krąg Instruktorów Harcerskich „Leśna Szkółka”.
2.1.10.4. Stowarzyszenie Harcerstwa Polskiego Hufców Polskich.
2.1.10.5. Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”/FSE Skauci Europy.
2.1.10.6. ZHP PGK.
– różne.
2.1.11. Dokumenty Sądowe (KRS itd.).
2.1.12. Wykaz lilijek i krzyży harcerskich.
2.2. Rada Naczelna.
 2.2.1. Protokoły ustaleń.
– nr 0–34, 1989–1996;
– nr 35–60, 1997–2002;
– nr 61–74, 2002–2005;
– nr 75–87, 2005–2007;
– nr 88–94, 2007–2009;
– nr 95–110, 2009–2012.
 2.2.2. Uchwały.
 2.2.3. Biuro (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
 2.2.4. Komisje Rady Naczelnej.
 2.2.5. Inne.
2.3. Komisja Rewizyjna.
 2.3.1. Posiedzenia.
 2.3.2. Wizytacje obozów i okręgów.
 2.3.3. Biuro.
 2.3.4. Inne (sprawozdania z OKR).
2.4. Sąd Harcerski.
 2.4.1. Spotkania/protokoły.
 2.4.2. Biuro.
 2.4.3. Prowadzone sprawy.
 2.4.4. Inne.
3. Główna Kwatera Harcerek.
3.1. Odprawy Głównej Kwatery z komendantkami chorągwi (protokoły, listy, obecności, materiały).
3.2. Naczelniczka.
 3.2.1. Rozkazy naczelniczki.
 3.2.2. Spotkania Głównej Kwatery.
 3.2.3. Różne.
3.3. Biuro (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
3.4. Zespoły/Wydziały.
 3.4.1. Do spraw zuchów.
 3.4.2. Do spraw harcerek.
 3.4.3. Do spraw wędrowniczek.
 3.4.4. Do spraw harcerek starszych.
 3.4.5. Do spraw archiwum i historii ruchu żeńskiego.
 3.4.6. Do spraw działań na rzecz osób niepełnosprawnych „Pełnia”.
 3.4.7. Do spraw działań w sytuacjach kryzysowych.
 3.4.8. Do spraw Europy i spraw zagranicznych.
 3.4.9. Do spraw kształcenia.
    3.4.9.1. Kursy harcmistrzyń.
3.4.10. Organizacyjny.
3.4.11. Prewencyjno-pomocowy.
3.4.12. Program „Nieborak”.
3.4.13. Do spraw regulaminów.
3.4.14. Do spraw Skrzatów.
3.4.15. Do spraw stopni harcerek.
3.4.16. Do spraw wychowania gospodarczego.
3.4.17. Do spraw wychowania patriotycznego i dziedzictwa narodowego.
3.4.18. Do spraw wychowania przyrodniczego „Huczek”.
3.4.19. Do spraw wychowania religijnego.
3.4.20. Do spraw wychowania wodnego.
3.5. Komisja harcmistrzowska.
3.6. Chorągwie i namiestnictwa.
 3.6.1. Dolnośląska Chorągiew Harcerek.
 3.6.2. Górnośląska Chorągiew Harcerek.
 3.6.3. Kujawsko-Pomorska Chorągiew Harcerek.
 3.6.4. Lubelska Chorągiew Harcerek.
 3.6.5. Łódzka Chorągiew Harcerek.
 3.6.6. Małopolska Chorągiew Harcerek.
 3.6.7. Mazowiecka Chorągiew Harcerek.
 3.6.8. Podkarpacka Chorągiew Harcerek.
 3.6.9. Pomorska Chorągiew Harcerek.
3.6.10. Wielkopolska Chorągiew Harcerek.
3.6.11. Zachodniopomorska Chorągiew Harcerek.
3.6.12. Namiestnictwo Północno-Wschodnie.
 3.7. Działalność programowa.
– Konferencja w Wesołej, 27–29 marca 1992 r., Wesoła;
– Spotkanie kapituły Harcerek Rzeczypospolitej, 2000 r., Warszawa;
– Zlot „Bądź Gotów”, 29 lipca – 2 sierpnia 2004 r., Warszawa;
– Zlot Złotych Koniczynek, 11–14 listopada 2004 r., Lublin;
– Obóz starszyzny Organizacji Harcerek „Ku Orlej Perci”, 18–25 sierpnia 2007 r.;
– różne.
 3.8. Komunikaty organizacyjne.
 3.9. Finanse.
3.10. Inne.
3.11. Wizytacje (raporty wizytacyjne, wizytacje jednostek, akcji letnich i akcji zimowych).
4. Główna Kwatera Harcerzy.
 4.1. Odprawy Głównej Kwatery z komendantami chorągwi (protokoły, listy obecności, materiały).
 4.2. Naczelnik.
 4.2.1. Rozkazy naczelnika.
 4.2.2. Spotkania Głównej Kwatery.
 4.2.3. Różne.
 4.3. Biuro (pisma wychodzące, przychodzące, zaproszenia itd.).
 4.4. Zespoły/Wydziały.
 4.4.1. Do spraw zuchów.
 4.4.2. Do spraw Harcerzy.
 4.4.3. Do spraw wędrowników.
 4.4.4. Do spraw harcerzy starszych.
 4.4.5. „Rozwój”.
 4.4.6. Do spraw Starszyzny.
 4.4.7. Centralna Szkoła Instruktorska (CSI).
 4.5. Komisja harcmistrzowska (próby, protokoły, wnioski).
 4.6. Chorągwie i namiestnictwa.
 4.6.1. Dolnośląska Chorągiew Harcerzy.
 4.6.2. Górnośląska Chorągiew Harcerzy.
 4.6.3. Kujawsko-Pomorska Chorągiew Harcerzy.
 4.6.4. Lubelska Chorągiew Harcerzy.
 4.6.5. Łódzka Chorągiew Harcerzy.
 4.6.6. Małopolska Chorągiew Harcerzy.
 4.6.7. Mazowiecka Chorągiew Harcerzy.
 4.6.8. Chorągiew Ziemi Opolskiej Harcerzy.
 4.6.9. Pomorska Chorągiew Harcerzy.
4.6.10. Podkarpacka Chorągiew Harcerzy.
4.6.11. Północno-Zachodnia Chorągiew Harcerzy.
4.6.12. Wielkopolska Chorągiew Harcerzy.
4.6.13. Północno-Wschodnia Chorągiew Harcerzy.
 4.7. Działalność programowa.
– III Narodowy Zlot Harcerzy w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego, 28 lipca – 2 sierpnia 2004, Warszawa;
– różne.
 4.8. Komunikaty organizacyjne.
 4.9. Finanse.
4.10. Inne.
4.11. Wizytacje (raporty wizytacyjne, wizytacje jednostek, akcji letnich i akcji zimowych).
5. Okręgi.
 5.1. Dokumentacja okręgu;
– Okręg Mazowiecki;
– Okręg Górnośląski;
– Okręg Środkowopolski;
– Okręg Południowo-Wschodni;
– Okręg Północno-Wschodni;
– Okręg Wielkopolski;
– Okręg Pomorski;
– Okręg Zachodniopomorski;
– Okręg Środkowo-Wschodni;
– Okręg Warmińsko-Pomorski;
– Okręg Zachodniopomorski;
– Okręg Północno-Wschodni.
 6. Spisy.
 6.1. Organizacja Harcerek.
 6.1.1. Instruktorki.
 6.1.2. Jednostki.
 6.2. Organizacja Harcerzy.
 6.2.1. Instruktorzy.
 6.2.2. Jednostki.
 6.3. Okręgi.
 7. Akcje letnie i zimowe.
 7.1. Akcja Letnia.
 7.2. Akcja Zimowa.
 8. Wydawnictwa.
 8.1. Wydawnictwo ZHR.
 8.1.1. Plany wydawnicze.
 8.1.2. Umowy.
 8.1.3. Biuro.
 8.2. Książki wydane w ZHR.
 8.3. Prasa harcerska.
 8.3.1. Wydawnictwa ZHR.
 8.3.2. Prasa lokalna.
 8.3.3. Wydawnictwa innych organizacji.
8.3.3.1. ZHP PGK.
8.3.3.2. ZHP.
8.3.3.3. Inne.
 8.4. Książki i broszury różne.
 9. Ruch.
 9.1. Geneza ZHR.
 9.1.1. KIHAM.
 9.1.2 Środowiska.
 9.2. ZHP r.z. 1918 (rozkazy naczelnika, rozkazy kom. Chorągwi małopolskiej, Wiadomości Urzędowe).
 9.3. Polska Organizacja Harcerska (POH).
10. Inne.
10.1. Polska Rada Młodzieży.
10.1.1. Biuro.
10.2. Federacja Harcerstwa Polskiego.
10.2.1. Biuro.
10.3. Wędrowniczki po Zachodnim Stoku (materiały historyczne przekazane przez druhnę Hannę Szolc, biogramy, wycinki prasowe, opracowania).
10.4. Fundacja ZHR (różne: merytoryczne, finansowe, pracownicze ZUS, US).
10.6. Wycinki prasowe na temat harcerstwa.
10.05. Materiały historyczne Stowarzyszenia Szarych Szeregów.
11. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej (różne fotografie).
Dokonałam kwerendy całości dokumentów dotyczących 1. Zjazdy, 2. Władze Naczelne; 9. Ruch, 10. Inne; czyli:
1. Zjazdy: I Zjazd Walny ZHR, 1–2 kwietnia 1989 r., Sopot; II Zjazd ZHR, 30 listopada – 2 grudnia 1990 r., Wrocław; Nadzwyczajny Zjazd ZHR Zjednoczeniowy, 3 października 1992 r., Warszawa; III Zjazd ZHR, 26–28 lutego 1993 r., Warszawa; IV Zjazd ZHR, 24–26 lutego 1995 r., Warszawa; V Zjazd ZHR, 1997 r., Otwock; VI Zjazd ZHR, 15–17 października 1999 r., Warszawa; VII Zjazd ZHR, 23–25 listopada 2001 r., Warszawa; Zjazd Programowy ZHR, 2003 r., Poznań; VIII Zjazd ZHR, 26–28 marca 2004 r., Gdynia; IX Zjazd ZHR, 21–23 kwietnia 2006 r., Warszawa; X Zjazd ZHR, 11–13 kwietnia 2008 r., Warszawa; XI Zjazd ZHR, 23–25 kwietnia 2010 r., Warszawa; XII Zjazd ZHR 20–22 kwietnia 2012 r., Warszawa; XIII Zjazd ZHR (Nadzwyczajny), 8 września 2012 r., Częstochowa.
2. Władze Naczelne:
2.1.7. Biuletyny Naczelnictwa.
W zbiorze znajdują się następujące numery z lat: 1989 – 1, 2, 3; 1990 – 4, 5, 6, 7, 8, 9, specjalny, 10, 11, 12, 13; 1991 – 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 25; 1992 – 27, 39, 30, 1 grudnia; 1993 – brak numerów; 1994 – 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12; 1995 – 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9; 1996 – 1, 2, 3, 4, 5, 6–7–8, 9, 10, 11; 1997 – 1, 2–3, 4, 5–6, 7–8, 9–10, 11–12; 1998 – 1–2, 3–4, 5–6, 7–8, 9–10, 11–12; 1999 – 9, 11, 12; 2000 – 1, 10; 2003 – 1, 2, 3, 4.
9. Ruch: 9.1. Geneza ZHR; 9.1.1. KIHAM; 9.1.2. Środowiska; 9.2. ZHP r.z. 1918 (rozkazy naczelnika, rozkazy kom. Chorągwi małopolskiej, Wiadomości Urzędowe); 9.3. Polska Organizacja Harcerska (POH).
10. Inne: 10.2. Federacja Harcerstwa Polskiego.
Strony internetowe Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej
Kwerendzie zostały poddane zakładki:
– biuletyn, numery od 97 do 321; w latach 2013–2015 numery od 299 do 321 biuletynu były zatytułowane „Biuletyn Informacyjny Naczelnictwa”, w latach 2006–2013 numery od 97 do 321 zatytułowano „Komunikat Biura Naczelnictwa”;
– dokumenty pod zakładki: Statut; Komentarz do Przyrzeczenia i Prawa; Regulaminy i Instrukcje; Rozkazy Przewodniczącej; Uchwały Naczelnictwa; Uchwały Rady Naczelnej.

Na zakończenie pragnę zaznaczyć, że seria wyborów źródeł do dziejów: ZHP, ruchu harcerskiego i ZHR powstała, gdyż na szczęście na ścieżce harcerskiej przygody wydawniczej spotkaliśmy się z dh. hm. Wojciechem Śliwerskim. Bez tego spotkania, naszych dyskusji, wspólnych poszukiwań, lektur, wymiany myśli nie byłoby możliwe powstanie tych publikacji. Serdecznie dziękuję dh. hm. Wojciechowi Śliwerskiemu za lata intensywnej korespondencji.

Wyrazy uznania i podziękowania składam również Redaktorce Pani Danucie ­Porębskiej, która potrafiła się odnaleźć w tych naszych dyskusjach. Redagowała cztery ostatnie tomy serii.

Dziękuję również całemu Zespołowi Oficyny Wydawniczej „Impuls”, zwłaszcza Paniom Annie Janczarskiej, Katarzynie Kerschner i Alicji Kuźmie, które podjęły się trudu przepisania i opracowania typograficznego tekstów.