Rodzic, dziecko, nauczyciel w przestrzeni wirtualnej. CYBERPRZESTRZEŃ - CZŁOWIEK - EDUKACJA. TOM 4

Wstęp

Współczesny świat ulega coraz szybszym przemianom społeczno-kulturowym, spowodowanym dynamicznym rozwojem globalizacji, techniki (zwłaszcza rozbudowy strukturalnej i funkcjonalnej Internetu) oraz nowych form komunikacji. Ważną rolę w tym procesie przypisuje się komunikacji zapośredniczonej przez komputer i urządzenia mobilne/smartfony, określanej zbiorczo za pomocą dość pojemnej zakresowo nazwy: media cyfrowe. Szczególne miejsce zajmuje „segment/część Internetu”, dzięki któremu zostały zniesione jakiekolwiek granice. Pojawiło się nowe wirtualne środowisko funkcjonowania człowieka, ujmowane jako cyberprzestrzeń i światy wirtualne. Nieco upraszczając istotę zachodzących obecnie przeobrażeń społeczno-kulturowych, można stwierdzić, że większość aktywności, które podejmowali ludzie w świecie realnym, przenosi się na naszych oczach do cyberprzestrzeni i światów wirtualnych.

Analiza roli mistrza i ucznia w kontekście zarówno szans (możliwości), jak i zagrożeń cyberprzestrzeni w coraz większym stopniu nabiera nowego wymiaru. Systematycznie rośnie znaczenie publikacji będących pokłosiem konferencji naukowych poświęconych tym obszarom badawczym i innowacjom edukacyjnym. Przemiany dokonujące się w tej sferze skłaniają do wielu refleksji społeczno-kształceniowych. Charakterystycznym zjawiskiem jest coraz większa dynamika rozwoju wspomnianej dziedziny badawczej.

Przestrzeń publiczna, w której żyjemy, edukujemy się, pracujemy i spędzamy czas wolny, do tej pory stanowiła wyłącznie świat realny. Z chwilą pojawienia się najnowszych mediów i technologii informacyjno-komunikacyjnych przestrzeń realna to także cyberprzestrzeń i światy wirtualne. To one sprawiły, że na wręcz olbrzymią skalę następują globalne przemiany kontekście kulturowym, społecznym i jednostkowym. Dotykają one każdego, ale w sposób szczególny wyznaczają nowe role dla nauczyciela i ucznia. Jednocześnie przybywa wiele zadań edukacyjnych związanych z nowymi założeniami dotyczącymi kształcenia uczniów i doskonalenia kompetencji nauczycieli, będących w dalszym ciągu największymi i najważniejszymi wzorcami dla swoich wychowanków.

Obecnie mistrzem może być każdy – nie tylko nauczyciel, pedagog, wykładowca, ale również kierownik (dyrektor), rodzic (opiekun) czy też przełożony. W związku z nowymi wyzwaniami role nauczyciela i ucznia się zmieniają. W przestrzeni cyfrowej często tradycyjnie rozumiany mistrz staje się uczniem, a ten w wielu sferach życia i aktywności, zwłaszcza w sieci, staje się w obszarze wiedzy i umiejętności bardziej kompetentny.

Media cyfrowe przeobrażają warunki społeczno-wychowawcze, w ramach których następuje wzrost roli społecznej nauczyciela przekazującego wiedzę oraz adaptacyjne wzorce myślenia i zachowania. Ponadto – jak już w 1970 roku zauważyła Margaret Mead – współczesny człowiek funkcjonuje w tzw. kulturze prefiguratywnej, charakteryzowanej przez nastawienie na przyszłość i ekspansję tzw. nowinek technologicznych, których odpowiednio szybko nie mogą przyswoić osoby dorosłe. Fakt ten jest spowodowany (fizyczną) niemożnością nadążenia za dynamicznie postępującymi przemianami techniczno-społecznymi. W konsekwencji w coraz bardziej skomplikowanym dla dorosłych świecie lepiej odnajdują się dzieci (mają one więcej wolnego czasu i łatwiej się uczą). Następuje zmiana kierunku przekazu wartości – dorośli muszą uczyć się od dzieci, gdyż sami nie mają odpowiedniej wiedzy techniczno-proceduralnej oraz nierzadko czasu i ochoty, by poznawać media cyfrowe, możliwości Internetu i nowe technologie. Tworzy się więc coraz bardziej narastająca luka pokoleniowa, skutkująca całkowicie odmiennym sposobem uczestnictwa w życiu społecznym. Przyczyną tego nowego stanu rzeczy jest brak refleksyjności, najogólniej oznaczającej zdolność do krytycznego myślenia i partycypowania w płynnie zmieniającym się świecie oraz – co jest szczególnie ważne – przewidywania skutków swoich czynów.

Świadomi doniosłości tych problemów teoretycy i praktycy edukacji medialnej i wychowania, związani z Zakładem Edukacji Medialnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, pod kierownictwem Dziekana Wydziału Nauk Pedagogicznych, dr. hab. Macieja Tanasia, prof. APS, przygotowali serię wydawniczą pod wiele mówiącym tytułem: „Cyberprzestrzeń – Człowiek – Edukacja”.

Pierwszy tom wspomnianego cyklu – pod redakcją Macieja Tanasia i Sylwii Galanciak – zatytułowany został Cyfrowa przestrzeń kształcenia (Tanaś, Galanciak 2015). W jego ramach poruszano następujące problemy merytoryczne:

1. Człowiek w świecie technologii cyfrowych.

2. Technologie cyfrowe jako źródło informacji dla i o edukacji.

3. Edukacja w cyberprzestrzeni.

Drugi tom tej serii wydawniczej – pod redakcją Józefa Bednarka i Anny Andrzejewskiej – nosi tytuł

Dylematy społeczności cyfrowej (Bednarek, Andrzejewska 2015). Omówiono w nim takie zagadnienia, jak:

1. Wyzwania człowieka w cyfrowym świecie.

2. Społeczno-wychowawcze problemy cyberprzestrzeni.

3. Praktyka edukacyjna i profilaktyczna.

Kontynuacją rozważań podjętych w obydwu wymienionych książkach jest tom pod redakcją Macieja Tanasia i Sylwii Galanciak, zatytułowany Mistrz i uczeń w cyberprzestrzeni. Teksty w nim zamieszczone zostały pogrupowane w czterech obszarach badawczych:

1. Mistrz i uczeń – istota relacji.

2. Mistrz i uczeń w hybrydowym świecie.

3. Nauczyciel w cyfrowej szkole.

4. Mistrz i uczeń – konteksty interpretacyjne.

Całość analiz została poprzedzona artykułem Macieja Tanasia pod tytułem Mistrz i uczeń w cyberprzestrzeni – o istocie dydaktycznej relacji i zakończona refleksjami Sylwii Galanciak pod tytułem Centrum i peryferia. O cyfrowych wędrówkach mistrza i ucznia.