Poradniki. Zanim się urodziłem. Rozwój człowieka w prenatalnym okresie życia – zagadnienia wybrane

Wstęp. Prenatalny okres życia człowieka wciąż pozostaje dla wielu z nas zagadką. Wprawdzie mamy już możliwość obserwacji rozwoju poczętego dziecka, choćby na monitorze USG, większą dostępność do filmów i książek, a w mediach od czasu do czasu pojawiają się doniesienia z badań informujące o tym, czego uczymy się w tej najwcześniejszej fazie życia, niemniej wiedza ta bardzo powoli toruje sobie drogę w naszej świadomości. Ten nieistotny do niedawna okres ludzkiego życia coraz częściej staje się także podstawą badań. Z jednej strony naukowców zaczęło interesować już nie tylko to, jak rozwija się poczęte dziecko, ale i to, do czego zdolne są jego zmysły i umysł. Inaczej mówiąc, próbują oni ustalić zarówno to, co płód widzi czy słyszy, jak i to, co z tego zapamiętuje. Obserwując czy analizując rozwój człowieka po jego urodzeniu, zwłaszcza w sytuacji pojawienia się pewnych nieprawidłowości, niejednokrotnie poszukujemy ich pierwotnych przyczyn właśnie w okresie prenatalnym czy około­porodowym. Coraz częściej również rehabilitanci, logopedzi, psycholodzy czy psychoterapeuci zwracają uwagę, że praca z pacjentem wymaga już nie tylko przepracowania okresu wczesnego dzieciństwa, ale także cofnięcia się aż do okresu narodzin, a nawet rozwoju prenatalnego. Coraz większe zainteresowanie, zarówno świata nauki, jak i społeczeństwa, poczętym dzieckiem, jego rozwojem czy możliwością wpływu na ów rozwój, wymaga zatem odsłonięcia i ogarnięcia obszernej wiedzy. Uwzględniając niepodważalny już dzisiaj fakt, że podwaliny naszego zdrowia i funkcjonowania fizycznego, psychicznego, społecznego, a nawet duchowego powstają właśnie w okresie prenatalnym, konieczne staje się przedstawienie nie tylko somatycznego rozwoju poczętego dziecka, ale również posiadanych przez niego kompetencji, wpływających chociażby na „pamięć prenatalną”. Współcześnie niezwykle istotne wydaje się również ukazanie wpływu omawianego okresu na kształtowanie się tożsamości płciowej. Omówienie zarówno pamięci prenatalnej, jak i kształtowania tożsamości płciowej byłoby wręcz niemożliwe bez uprzedniego przedstawienia rozwoju poczętego dziecka – jego gotowości do odbierania i interpretowania informacji za pomocą różnych zmysłów, a także wrażliwości na czynniki wspierające, utrudniające czy wręcz zaburzające jego prawidłowy rozwój nie tylko fizyczny, ale i psychiczny czy społeczny. Z tego powodu książkę rozpoczyna rozdział dotyczący rozwoju poczętego dziecka, uzupełniony o informacje wykraczające poza standard nauczania. Proponowana w przypisach literatura pozwoli zainteresowanym na dalsze pogłębianie wiedzy. Rozdział poświęcony kwestii pamięci prenatalnej przybliża nie tylko proces zapamiętywania zachodzący w tym najwcześniejszym okresie życia, lecz także czynniki go wspierające czy utrudniające. Opisano w nim kompetencje dziecka, czyli jego gotowość do odbierania bodźców (za pomocą funkcjonujących już zmysłów) oraz ich utrwalania w pamięci. Wskazano na działania, które – stymulując prawidłowy rozwój poczętego dziecka – stanowią w pewnym sensie profilaktykę zaburzeń rozwoju postnatalnego. W sytuacji zaś zdiagnozowania nieprawidłowości rozwojowych niemowlęcia czy starszego dziecka (a nawet człowieka dorosłego) pozwalają na poszukiwanie ich pierwotnych przyczyn właśnie w okresie prenatalnym. Rozważania na temat kształtowania tożsamości płciowej pokazują, jak ważnym, a zarazem skomplikowanym działaniem jest kształtowanie jej wymiaru fizycznego, psychicznego i społecznego. Umożliwiają zrozumienie tego, że posiadanie płci genetycznej czy gonadalnej nie jest czynnikiem jedynym i ostatecznym, wpływającym na kształtowanie płci genitalnej. Pozwalają spojrzeć na hormony nie tylko w kontekście ich standardowych funkcji w organizmie, ale także na ich znaczenie dla kształtowania fizycznej, psychicznej czy społecznej płci człowieka. Książka została przygotowana jako materiał uzupełniający dla studentów kierunków pedagogicznych oraz nauk o rodzinie w ramach przedmiotu „Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania”, ale istota zagadnienia oraz prostota przekazywanych treści sprawiają, że jej odbiorcami mogą być także rodzice oczekujący na narodziny dziecka oraz inne osoby zainteresowane problematyką związaną z prenatalnym okresem życia człowieka. Po książkę mogą sięgnąć studenci nie tylko kierunków pedagogicznych, ale również medycznych czy psychologicznych, a nawet personel medyczny, aby poszerzyć swoją wiedzę dotyczącą tego jakże ważnego zagadnienia.